Еуропа қара күзені: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Taxobox
| name = Еуропа қара күзені
Line 22 ⟶ 21:
'''Еуропа қара күзені''' ({{lang-la|Mustela lutreola}}) – [[сусарлар тұқымдасы|сусарлар]] тұқымдасының [[күзендер]] туысына жататын [[Жыртқыштар|жыртқыш]] сүтқоректі мамық терілі аң.
==Таралуы==
Сирек кездесетін түр, Қазақстанда жойылып кетуі мүмкін. 1920 – 30 жылдары [[Батыс Қазақстан]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облыстарының]] [[Жайық өзені|Жайық]], [[Елек өзені|Елек]], [[Қарғалы өзені|Қарғалы]], [[Жаман Қарғалы өзені|Жаман Қарғалы өзендерінің]] жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін [[Ырғыз өзені]]нің, екіншісін [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ндағы [[Шағалалы өзені]]нің бойынан ұстаған. Бұдан басқа [[Қазақстан]]да таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ
==Мекендейтін жерлері==
▲Қазақстанда 1920 – 30 жылдары [[Батыс Қазақстан]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облыстарының]] [[Жайық өзені|Жайық]], [[Елек өзені|Елек]], [[Қарғалы өзені|Қарғалы]], [[Жаман Қарғалы өзені|Жаман Қарғалы өзендерінің]] жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін [[Ырғыз өзені]]нің, екіншісін [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ндағы [[Шағалалы өзені]]нің бойынан ұстаған. Бұдан басқа [[Қазақстан]]да таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ. Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды (3 – 7, сирек 10). Күзге қарай інін тастап, өз бетінше тіршілік етеді.
Тұщы суқоймалары: тазартылмаған [[өзек]]тер мен [[өзен]]дер, [[көл]]дер, ескі [[арна]]лар, көптеген [[арал]]дары бар және қалың өсімдекті өзен атыраптары. Мұз асты қуыстар мен қатпайтын жылымдар болу қажет. Маңызды жағдайдың бірі – қоректің мол болуы. Құрлық азықтары мол болса, су күзені бетін тұтастай мұз басқан суқоймаларында да мекендей береді. Күшіктейтін іні бар ауданда суқоймасының тереңдігі 50 см-ден кем болмауы керек, өйткені баспанаға баратын іннің суфсты аузы көрінбеуі міндетті.
==Негізгі шектеуші факторлар==
Оның бұрында кездескен жерлерінде қазір тұрақты түрде америка су күзені кездеседі, ол европа су күзеніне қарағанда күшті, америка су күзені оны ығыстырып қана қоймайды, өлтіреді және оның [[биотоп]]ын толықтай меңгереді.
==Биологиялық ерекшеліктері==
Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды (3 – 7, сирек 10). Күзге қарай інін тастап, өз бетінше тіршілік етеді.
Еуропа қара күзені – терісі өте бағалы аң. Қазіргі кезде өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, [[Қазақстан]]ның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына»]] енгізілген.<ref>Қазақ энцклопедиясы</ref>
Күйге түсу 3 атаға дейін созылады және кіші [[су қоймалар]]ының мұздан арылу кезеңіне (ақпан-наурыз) сәйкес келеді. Буаздылық 42 күннеп 75 күнге дейін созылады, бұл кейбір қаншықтардың жұмыртқасының дамуының латентті (жасырын) кезеңінің болуымен байланысты, ал оның ұзақтығы тұраұты болмайды. Ұяда 3-7, кейде 10 күшік болады. Туғаннан 30 күн өткен соң көзі ашылады. Ұяластар күздің басында тарайды. Бір жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қорегінің негізін қыста сүтқоректілер мен балық құрайды, жазда – қосмекенділер, құстар, насекомдар. Европа су күзенінің алысқа қоныс аударуы байқалмаған. Ең қауыпты жаулары мен бәсекелестері – қамшат пен америка су күзені.
==Қолда өсіру==
Қолда жақсы көбейеді.
==Қабылданған қорғау шаралары==
[[Кирсанов]] қорықшасында қорғалады.
==Қорғауды керек ететін шаралар==
Қолда, соның ішінде [[Хайуанаттар бағы|хайуанаттар]] парктерінде, өсіруді жүзеге асыру.
==Зерттеу үшін ұсыныстар==
Жайық, Елек, Тобыл, Ұбаған, Шағылы өзендерінің жайылмалары және Шағылы көлен ол жерлерден күзенді табу мақсатында зерттеу.<ref>1. Афанасьев и др., 1953; 2. Лобачев, 1982.</ref>
== Дереккөздер ==
| |||