Қазақстанның геологиялық құрылымы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Қазақстан [[Шығыс Еуропа]] [[платформа]]сының оңт.-шығыс шетін ([[Каспий]] маңы синеклизасын) және [[Орал]]-[[Моңғол]] қатпарлы белдеуінің батыс бөлігін алып жатыр. Қатпарлы белдеу өзінің оңт.-батысында [[Тұран]] ойпатына (тақтасына) жалғасады.

 

* '''Тақтаның''' (плитаның) мезокайнозойлық тысының астынан [[Мұғалжар]] мен [[Қаратау]]дың ([[Маңғыстау]]да) [[палеозой]]лық құрылымдары шығып жатады. Бұлардың шығысындағы Қазақстанның таулы-қатпарлы бөлігінде Орт. Қазақстан палеозойлық массиві – [[Сарыарқа]]ны, бірнеше қатпарлы жүйелер мен облыстарды (Шыңғыс – [[Тарбағатай]], [[Обь]] – [[Зайсан]] және [[Алтай]] – Саян қатпарлы облыстарының қазақстандық бөліктері), Солт. Тянь-Шань мен [[Жетісу]] Алатауының ендік бағытқа жуық альпілік белдеулерін ажыратуға болады. [[Каспий]] маңы синеклизасы (ойпаңы) үш бөлікке жіктелген шөгінділерден тұрады. Төм. бөлігі қалыңд. 13 км-ге дейінгі рифей мен төм. және орт. палеозойдың құмды-тақтатасты, сазды, карбонатты-терригендік қат-қабаттарынан, орт. бөлігі кунгур ярусының (қалыңд. 5 км-дей) тұзды сериясынан, беткі жағы жоғ. пермь-мезозойдың теңіздік, континенттік шөгінділерінен (4 – 6 км) құралған.

 

*'''Көкшетау – Солт. Тянь-Шань''' қатпарлы жүйесіне бірігетін каледонидтер Сарыарқа жерінің 50%-ын қамтыған. Батысында бұлар доға тәрізді, иіні оңт.-батысқа қараған және кембрийдің, ордовиктің, силурдың карбонатты-құмды-тақтатасты миогеосинклинальдік жыныстарынан түзілген, ал орт. және солт.-батыс бөліктерінде қарқынды қатпарлана тілімделген эвгеосинклинальдік қат-қабаттармен толған. Девонның мұндағы терригендік, қызыл түсті карбонатты шөгінділері мен қышқыл, негізді вулканиттерінің еңістігі жайпақ келеді. Карбон мен пермь жыныстары карбонатты-терригенді (кейде көмірлі) мульдаларды құраған. Сарыарқаның оңт. бөлігінен Жоңғар – Балқаш қатпарлы жүйесінің герцинидтері орын алған. Бұл жүйедегі қышқыл және орташа құрамды беткі вулканидтер екі ірі интрузиялық-жанартаулық (девондық Орт. Қазақстан, жоғ. палеозойлық Балқаш маңы – Іле) белдеуді қалыптастырған. Антиклинорийлерде төм. палеозойдың кремнийлік-терригендік шөгінділері, негізгі вулканиттер мен ультрамафиттер, ал синклинальдарда девон мен карбонның жанартаулық және карбонаттық-терригендік жыныстары дамыған.

* '''Сарыарқа''' мен оған іргелес жайласқан палеозойлық құрылымдар ауданының жартысына жуығын интрузиялық жыныстар алып жатыр, сонымен бірге орогендік каледон мен герцин гранитоидтері ерекше кеңінен тараған, гипербазиттер, базиттер, сілтіліге жуық және сілтілік жыныстар да ұшырайды. Сарыарқа мен Жетісу Алатауының палеозоидтарына шығыстан төм. палеозойдың кремнийлік-терригендік-жанартаулық эвгеосинклинальдік формацияларынан құралған Шыңғыс-Тарбағатай антиклинорийінің каледонидтері жанасып түйіседі. Мұндағы аздап қатпарлана тілімделген девон қабаттары қышқыл және орта құрамды беткі вулканиттерден, терригендік-шөгінділерден, ал карбон қабаттары әктасты-терригендік жыныстардан құралған.