Юра кезеңі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
16-жол:
Юра жүйесінде [[палеозой]]дағы архаиктік түрлер өзінің тіршілігін тоқтатып, органикалық әлем [[мезозой]]лық типті қабылдаған. Теңіз алыптарының ішінен бас-аяқты моллюскілер – аммонидейлер мен белемниттер, қос жарғақты және бауыр-аяқты моллюскілер, т.б. омыртқасыздар басым дамыған. Солармен бірге маржандар, теңіз кірпілері, брахиоподтар, фораминиферлер де кеңінен таралған (қ. сурет). Юра жүйесінің басты сипаты – бауырымен жорғалаушылардың айрықша дамуы. Олардың түрі мен тіршілік ерекшеліктері әр түрлі: жүзетін, секіретін, ұшатын, жорғалайтын, т.б. түрлері теңізде, тұщы суда және жер бетінде өмір сүретіндері кездескен. Теңіз омыртқалылары арасында балықтар мен рептилиялар (бауырымен жорғалаушылар) дамыды. Юра жүйесінде ихтиозаврлар мен плезиозаврлар дамудың шырқау шегіне жетті. Құрлықтағы жануарлар әлемі біршама ерекше болды. Онда рептилиялар басым дамыды. Алып динозаврлардың ұзындығы 25 – 30 м-ге жетті. Алып диплодоктар мен апатозаврлардың (бронтозаврлар) денесі үлкен, басы кішкентай, ал салмағы ондаған тоннаны құраған. Олардан кішірек стегозаврлардың (ұзындығы 10 м-дей) үстінде сүйек қалақтары болған. Өсімдікпен қоректенетін түрлерінен басқа жыртқыштар – карнозаврлар кең таралған. Рептилиялар әуе кеңістігін де игерді. Қанатты кесірткелер арасында птерозаврлар, жоғарғы юра жүйесінде – птеродактильдер пайда болған. Омыртқалылар арасындағы ерекше класс – құстар да осы юра жүйесінде пайда болды. [[Сүтқоректілер]] ұсақ әрі аз еді. Өсімдік әлемінен Юра жүйесінде жалаңаш тұқымдылардың әр түрлі топтары: қылқанды, гинкгілі, цикадты, т.б. басым дамыды. Олармен бірге папоротниктер мен хвощтар да таралған. <br/>
 
== '''Палеотектоникалық және [[палеогеография]]лық жағдайлар.''' ==
Бастапқы юра жүйесінде барлық тектоникалық белдеулерде ерте киммерий-индосиний орогенезі кең көрініс тапты. Орогенез салдарынан таулы құрылымдар денудацияға ұшырап, трансгрессия ұлғайды. Тұз жиналу процесі мейлінше төмендеп, керісінше көмір жиналу процесі күшейді. Бірақ [[Жер]]дің жалпы құрылымдық сұлбасы айтарлықтар өзгермеген және ерте юра Пангея ІІ-нің біртұтас суперконтинент ретінде өмір сүрген соңғы кезеңі болып саналады. Көтерілу үрдісі [[Қазақстан]] мен Сібір платформасын да қамтыды. Ойпаңдарға [[триас]]тың ең соңы мен юраның басында тегіс қыраттарда қалыптасқан каолинитті мору қыртысының шайылу өнімдері келе бастады. Оларда каолинитті саздармен қатар көл-аллювийлік көмірлі түзілімдер жиналды. Ортаңғы юра заманы [[Жер]] дамуының күрт өзгерген кезі болды. Ірі тектоникалық өзгерістер [[палеогеография]]лық жағдайларды түбірімен қайта қалыптастырды. Соңғы юра жүйесінде трансгрессияны туындатқан төмендеулер болды. Атлант және Үнді мұхиттарының қалыптасу процесі жалғасты. Орталық мұхиттың жоталары пайда болып, өсе бастады. [[Тынық мұхит]] белдеуі ауқымында жанартаулық атқыламалар, интруз. магматизм және тектоникалық деформациялар күшейді. Соңғы юра жүйесінде Пангея-ІІ-нің бөлшектенуі күшейе түсті. Орталық Атлантика мен Батыс Тетис кеңейіп, терең сулы Кариб алабы арқылы (болашақ Анд ауданында) [[Тынық мұхит]]пен жалғасты. [[Үнді мұхиты]]ның [[Сомали]] және [[Мозамбик]] қазан шұңқырлары арқылы өткен Спрединг осінің пайда болуына байланысты, Гондвананың құрылымсыздануы (деструкциясы) басталды. Құрамында Оңтүстік [[Америка]] мен [[Африка]] бар Гондвананың батыс бөлігі оның [[Мадагаскар]], [[Үндістан]], Австралия мен [[Антарктида]]дан тұратын Шығыс бөлігінен бөліне бастады. Осылайша [[Үнді мұхиты]] қалыптаса бастады. Осы Тетистің батысында, [[Альпі]] мен Апеннинге дейінгі кеңеюі жалғасқан кезде, шығысында, Динаридтен басталған солтүстік шетінде, юра кезеңінің аяғында сығылу деформациясы білінеді. Ол ең қарқынды сатысына [[Ауғанстан]] мен Орталық Памирде жеткен. Бұл жерде құрамында Оңтүстік Памир бар Иран-Ауған құрлығы Лавразияның оңтүстік шетімен соқтығысқан. Одан әрі шығысқа қарай, юраның аяғындағы қатпарлылық ([[Еуропа]]да соңғы киммерийлік деп аталған) Орталық Тибетте білінеді. <br/>
 
== '''Климаттық және [[биогеография]]лық белдемдік.''' ==
[[Сурет:Phanerozoic Climate Change.png|thumb|400px| Юра кезеңіндегі климат]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Юра_кезеңі» бетінен алынған