Юра кезеңі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
19-жол:
Бастапқы юра жүйесінде барлық тектоникалық белдеулерде ерте киммерий-индосиний орогенезі кең көрініс тапты. Орогенез салдарынан таулы құрылымдар денудацияға ұшырап, трансгрессия ұлғайды. Тұз жиналу процесі мейлінше төмендеп, керісінше көмір жиналу процесі күшейді. Бірақ [[Жер]]дің жалпы құрылымдық сұлбасы айтарлықтар өзгермеген және ерте юра Пангея ІІ-нің біртұтас суперконтинент ретінде өмір сүрген соңғы кезеңі болып саналады. Көтерілу үрдісі [[Қазақстан]] мен Сібір платформасын да қамтыды. Ойпаңдарға [[триас]]тың ең соңы мен юраның басында тегіс қыраттарда қалыптасқан каолинитті мору қыртысының шайылу өнімдері келе бастады. Оларда каолинитті саздармен қатар көл-аллювийлік көмірлі түзілімдер жиналды. Ортаңғы юра заманы [[Жер]] дамуының күрт өзгерген кезі болды. Ірі тектоникалық өзгерістер [[палеогеография]]лық жағдайларды түбірімен қайта қалыптастырды. Соңғы юра жүйесінде трансгрессияны туындатқан төмендеулер болды. Атлант және Үнді мұхиттарының қалыптасу процесі жалғасты. Орталық мұхиттың жоталары пайда болып, өсе бастады. [[Тынық мұхит]] белдеуі ауқымында жанартаулық атқыламалар, интруз. магматизм және тектоникалық деформациялар күшейді. Соңғы юра жүйесінде Пангея-ІІ-нің бөлшектенуі күшейе түсті. Орталық Атлантика мен Батыс Тетис кеңейіп, терең сулы Кариб алабы арқылы (болашақ Анд ауданында) [[Тынық мұхит]]пен жалғасты. [[Үнді мұхиты]]ның [[Сомали]] және [[Мозамбик]] қазан шұңқырлары арқылы өткен Спрединг осінің пайда болуына байланысты, Гондвананың құрылымсыздануы (деструкциясы) басталды. Құрамында Оңтүстік [[Америка]] мен [[Африка]] бар Гондвананың батыс бөлігі оның [[Мадагаскар]], [[Үндістан]], Австралия мен [[Антарктида]]дан тұратын Шығыс бөлігінен бөліне бастады. Осылайша [[Үнді мұхиты]] қалыптаса бастады. Осы Тетистің батысында, [[Альпі]] мен Апеннинге дейінгі кеңеюі жалғасқан кезде, шығысында, Динаридтен басталған солтүстік шетінде, юра кезеңінің аяғында сығылу деформациясы білінеді. Ол ең қарқынды сатысына [[Ауғанстан]] мен Орталық Памирде жеткен. Бұл жерде құрамында Оңтүстік Памир бар Иран-Ауған құрлығы Лавразияның оңтүстік шетімен соқтығысқан. Одан әрі шығысқа қарай, юраның аяғындағы қатпарлылық ([[Еуропа]]да соңғы киммерийлік деп аталған) Орталық Тибетте білінеді. <br/>
 
== '''Климаттық және [[биогеография]]лық белдемдік.''' ==
[[Сурет:Phanerozoic Climate Change.png|thumb|400px| Юра кезеңіндегі климат]]
Бастапқы және ортаңғы юра ағымында термиялық белсенділікпен қатар, [[атмосфера]]лық жауын-шашынның өзгеруі де байқалған. Солтүстік аридті (құрғақ) белдеу [[АҚШ]] пен Солтүстік [[Африка]]ның бірқатар аудандарын қамтыған. Оңтүстік аридті белдеуге Ортүстік [[Америка]], [[Сомали]] және [[Танзания]] аумақтары кірген. Құбылмалы ылғалды жағдайлар [[Бразилия]] мен [[Африка]]ның, Арабия мен Үндіқытайдың оңтүстігінде басым таралған. [[Экватор]]лық ылғалды климат [[Мексика]]ның оңтүстік бөлігін, Гвинея, [[Камерун]], [[Нигерия]] мен Египетті қамтыды. Сібір мен [[Ресей]]дің солтүстік-шығысы, [[Моңғолия]] мен Солтүстік [[Қытай]] аумағының едәуір бөлігі ылғалды, субтропиктікке жақын климатпен сипатталады. Бұл белдеудің шартты шекарасы Ақ теңіз, Оңтүстік [[Орал]] және Балқаш-Шандунь түбегі арқылы өтетін сызықпен белгіленеді. Субтропиктік белдеудің солтүстігінде орташа температура 15 – 20С болса, оңтүстік бағытта 18 – 20С-қа дейін көтерілген. Температуралық режимнің сипаты бойынша соңғы Юра жүйесі [[экватор]]лық, тропиктік, субтропиктік және қоңыржай белдеулерге бөлінеді. Изотоптық және магнийлік палеотермометриялық деректер бойынша температура экваторлық белдеуде 26 – 28С, ал тропиктік белдеуде 21 – 24С ауқымында өзгерген. Қоңыржай климат Солтүстік жарты шарда [[Еуразия]]ның солтүстік-шығысында, Солтүстік [[Америка]]ның солтүстігінде қалыптасқан, ал орташа температура 15С-тан аспаған. Оңтүстік жарты шарда қоңыржай климатқа Австралияның оңтүстік-шығыс бөлігі мен [[Жаңа Зеландия]] кірген. Юра кезеңінде үш ірі [[палеогеография]]лық алқап болған: Бореал, Тетис және Оңтүстік Кен бойлықтары: юра жүйесінің ылғалды және жылы климаты біраз аумақтарды қамтып, қарқынды көмір жиналуды қамтамасыз етті. Көмір жиналу көлемі бойынша юра кезеңі соңғы [[палеозой]] мен соңғы бор-[[палеоген]]нен кейінгі үшінші орында. Юра түзілімдерінде көмірдің әлемдік қорының 16%-ы шоғырланған. Көмірлі қатқабаттар әлемнің барлық жерлерінде кездеседі. Мысалы, [[Қазақстан]] аумағындағы облыстардың барлығында дерлік көмір кен орындары бар, олардың ең ірілері: Майкөбен, Обаған және Шұбаркөл. Қаратауда жоғарғы және орта Юра кезеңінің [[Қарабастау свитасы]] дүниежүзі геологиясына танымал, мұнда табылған жануарлар мен өсімдіктер көп зерттелген. Юрада [[Жер]] шарының көптеген алқаптарында мұнайлы-газды түзілімдер қалыптасты. Мысалы, [[Сауд Арабиясы]] (Гхавар мен Мезелидж), Кавказ алды, Орта Азия, [[Маңғыстау]], Солтүстік [[Каспий]] маңы, Батыс Сібір мен Солтүстік теңіз, Баренц теңізіндегі кен орындары.
77-жол:
{{Jurassic Footer}}
{{Mesozoic Footer}}
 
== Дереккөздер ==
<references/>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Юра_кезеңі» бетінен алынған