Баск тілі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: ✔ Тексерілді деп белгіледі
5-жол:
|айтылуы =
|елдер = [[Испания]], [[Франция]]
|аймақтар = [[БасктарБаск елі]], [[Наварра]]
|ресми тіл =
|реттейтін мекеме =
24-жол:
|ISO3 = eus
}}
[[Сурет:Basque_Dialects-ru.svg|thumb|290x290px|ДиалекттерБаск тілінің диалекттері]]
{{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! -->
'''Баск тілі''' (баск. ''Euskara'') — [[Баск еліндеелі]]нде қоныстанатын басктар[[баскілер]]дің тілі. Бұл елге Испанияның[[Испания]]ның солтүстік облыстары, кіреді. Онымен қоса баск тілі Францияның[[Франция]]ның оңтүстік аймақтарындааймақтары да кеңінен таралғанжатады. Баск тілінің басқа Еуропа тілдерінен басты айырмашылығы ол [[Үндіеуропа тілдерiнетілдерi]]не де жатпайды, басқа атақты тілдердіңтіл отбасылығынашоғырына да жатпайды. БұлБаск тіл оқшауланыптілі кеткеноқшауланған тілдер қатарына жатады. Тілдің генетикалық қатынастары орнатылмаған. Бірақ, ғалымдардыңғалымдар айтуыншаәдетте тілоны палеоиспандықпалеоиспан тілдертілдері қатарынадеп жатады.аталатын Нақтырақтопқа, айтсақкең бұлмағынасында тілайтқанда — Жерорта теңізі тілдерінетілдерінің жатадыжіктелмеген тобына жатқызады
[[Сурет:Basque_Dialects-ru.svg|thumb|290x290px|Диалекттер]]
'''Баск тілі''' (баск. ''Euskara'') — Баск елінде қоныстанатын басктар тілі. Бұл елге Испанияның солтүстік облыстары кіреді. Онымен қоса баск тілі Францияның оңтүстік аймақтарында да кеңінен таралған. Баск тілінің басты айырмашылығы ол Үндіеуропа тілдерiне де жатпайды, басқа атақты тілдердің отбасылығына да жатпайды. Бұл тіл оқшауланып кеткен тілдер қатарына жатады. Тілдің генетикалық қатынастары орнатылмаған. Бірақ, ғалымдардың айтуынша тіл палеоиспандық тілдер қатарына жатады. Нақтырақ айтсақ бұл тіл Жерорта теңізі тілдеріне жатады. 
 
Бұл тілдіТілді қолданушылардың жалпы саны шамамен 800 000 адам, басым бөлігі (700 000) Баск елдеріндеелінде өз өмірлерін жалғастырудатұрады. Бұдан бөлекАздаған қолданушылары Еуропаныңсондай-ақ [[Еуропа]]ның басқа аймақтарында, Америкада[[Америка]]да және Австралияда өмір сүріп[[Аустралия]]да жатырмекендейді
 
Баск тілі бір-бірінен айырмашылығы өте көп диалекттерден тұрады. Біраңғай Баскәдеби әдебиетінбаск тілін 1960-ыншы жылы лингвистжж. Кольдо Мичелена деген лингвист шығарды. Мичеленның байырғыБайырғы Баск тілініңтілін реконструкциясыменжаңғыртумен Мичелена, А. Товар және  Л. Траск айналысты<ref>{{Үлгі:Citation|last=Trask|first=R. L.|title=Etymological Dictionary of Basque|year=2008|publisher=University of Sussex|location=Falmer, UK|url=http://web.archive.org/web/20110607202936/http://www.sussex.ac.uk/linguistics/documents/lxwp23-08_edb.pdf|editor-last=Wheeler|editor-first=Max W.}}</ref><ref>{{Үлгі:Citation|last=Trask|first=R. L.|title=History of Basque|location=New York/London|publisher=Routledge|year=1996|isbn=0-415-13116-2}}</ref>.
Бұл тілді қолданушылардың жалпы саны шамамен 800 000 адам, басым бөлігі (700 000) Баск елдерінде өз өмірлерін жалғастыруда. Бұдан бөлек қолданушылары Еуропаның басқа аймақтарында, Америкада және Австралияда өмір сүріп жатыр. 
 
== Сыртқы қарым-қатынастуыстық қатынасы туралы гипотеза ==
Баск тілі айырмашылығы өте көп диалекттерден тұрады.Біраңғай Баск әдебиетін 1960-ыншы жылы лингвист Кольдо Мичелена шығарды. Мичеленның байырғы Баск тілінің реконструкциясымен А. Товар және  Л. Траск айналысты<ref>{{Үлгі:Citation|last=Trask|first=R. L.|title=Etymological Dictionary of Basque|year=2008|publisher=University of Sussex|location=Falmer, UK|url=http://web.archive.org/web/20110607202936/http://www.sussex.ac.uk/linguistics/documents/lxwp23-08_edb.pdf|editor-last=Wheeler|editor-first=Max W.}}</ref><ref>{{Үлгі:Citation|last=Trask|first=R. L.|title=History of Basque|location=New York/London|publisher=Routledge|year=1996|isbn=0-415-13116-2}}</ref>.
[[Сурет:Basque_Country_location_map.png|left|thumb|250x250px|Баск елдерініңелінің аумағы]]
Осы уақытқаКүнікешеге дейін Баксб.з.д тілініңIII жазбаларығасырдағы IIIбаск тіліндегі ежелгі жазбалар ғасырдаежелгі Рим қаласыныңимпериясы қаласындағы қазба жұмыстарында табылды деп есептеліп келді. Бұл жазбағажазба шартты түрде Ирунья-Велея деп аталадыаталатын (елді мекеннің қазіргі атауы бойынша. КейінненКейін 17 эксперттенсарапшыдан тұратын комиссия бұл ақпараттардыжазбалардың бұрмалауқолдан депжасалған, жалған екенін орнаттыанықтады. <ref>Acta de la reunión de la comisión científico-asesora de Iruña/Veleia[http://www.alava.net/publicar/Actas/AFADFA_IV_Akta_2008_11_19.pdf]</ref>.
 
Баск тіліндегі ең алғашқы кітап —  {{Үлгі:Lang|la|Linguae Vasconum Primitiae}}-тың атты өлеңдер жинағы кітабы, [[1545 жыл|1545]].
== Сыртқы қарым-қатынас туралы гипотеза ==
[[Сурет:Basque_Country_location_map.png|left|thumb|250x250px|Баск елдерінің аумағы]]
Осы уақытқа дейін Бакс тілінің жазбалары III ғасырда Рим қаласының қазба жұмыстарында табылды. Бұл жазбаға шартты түрде Ирунья-Велея деп аталады. Кейіннен 17 эксперттен тұратын комиссия бұл ақпараттарды бұрмалау деп орнатты. <ref>Acta de la reunión de la comisión científico-asesora de Iruña/Veleia[http://www.alava.net/publicar/Actas/AFADFA_IV_Akta_2008_11_19.pdf]</ref>.
 
Баск тілініңтілі өзгеешқандай атақтыбелгілі тілдерментіл ешқандайшоғырымен қатынасы жоқбайланыспаған. Бірақ бұл тілдіңОның Аквитандық[[аквитан тілментілі]]мен байланысы бар деген болжам бар. Басқа гипотеза бойынша баск тілінің қытай-кавказ тіліменмакро тіл шоғырымен ежелгі туыстық қатынасы бар болып табылады.
Баск тіліндегі ең алғашқы кітап —  {{Үлгі:Lang|la|Linguae Vasconum Primitiae}}-тың өлеңдер жинағы кітабы, [[1545 жыл|1545]].
 
Баск тілінің [[ибер тілі]]мен туыстығы туралы Баск-ибер гипотезасы Испанияда әлі күнге дейін кең таралған.
Баск тілінің өзге атақты тілдермен ешқандай қатынасы жоқ. Бірақ бұл тілдің Аквитандық тілмен байланысы бар деген болжам бар. Басқа гипотеза бойынша баск тілінің қытай-кавказ тілімен ежелгі қатынасы бар болып табылады.
 
Ибер халқының байлансысы туралы Ибер-Баск гипотезасы Испанияда әлі күнге дейін өз атағын жоғалтпаған. Бұл қызығушылық  Мануэль Гомес-Морено 1930-ыншы жылы Ибер тілінің халқын цифрлағаннан кейін өсе бастады. 1950 жылы Антонио Товар мен Кольдо Мичелена белгілердің ұқсастықтарына қарамастан бұл екі тілдің ешқандай байланысы жоқ деп түйіндеді. Бұл түйіндемеге қарамастан, бұл гипотеза әлі күнге дейін өз атағын сақтауда. Бірақ бөлек сөздер механикалық теңесулер бойынша дұрыс аударылмаған.  Ибер-Баск гипотезасы бойынша неміс лингвисті Тео Феннеманның Васкон гипотизасы қалыптасты. Бұл гипотеза академикалық таралуларға ие болмады. Бұл гипотезаға сай Баск тілі Васкон тілдерінің ішінен қалған жалғыз тіл. 
 
== Әлемде таралуы ==
 
=== Қолданушылар саны ===
Қазіргі таңда Баск тілінде 700 000 адам сөйлейді. Бұл адамдадыңОлардың басым көпшілігі СолтүстікИспанияның солтүстік Испаниябөлігі мен Францияның оңтүстік-батысында өмір сүрудесүреді. Баск елдеріненелінен басқатыс жердежерлерде бұл тілді қолданушылар басқасаны жердетуралы деректер жоқ. Бірақ, болауларға сүйенсек,Алайда Еуропаның бөліктеріөзге аймақтары мен Америкада бұлшамамен тілмен90 сөйлейтін000 адамдарадам саныбаск 90тілінде 000сөйлейді адамнемесе жоқ дегенде баскша түсінеді. ОсылайНәтижесінде барлық Баскбаск тілінде сөйлейтін адамдар санын қоссақсаны 800 000 адамадамды боладықұрайды
 
Баск тілінде сөйлеушілердің барлығы дерлік өз тілінен басқа тұрып жатқан елдерінің ресми тілінде сөйлейді. 
Баск тілінің барлық қолданушылары қосымша мемлекеттік тілде сөйлейді. 
 
== Әліппе ==
Баск тілінің әліппесі 22 әріптен тұрады. Олар: а, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, ñ, o, p, r, s, t, u, x, z. Тіл стандартты айтылуды қажет етпейді. Бірақ, диалектті айырмашылықтардың ұлылығы соншалық, адамдар кей-кездері өз-өздерін түсінбей қалады.
 
 
 
== Қызықты факттар ==
Екінші дүниежүзілік соғыстың уақытында, баск тілінің аз белгіленуінен бұл тіл Басктардың радио-шифровальщиктарымен АҚШ-қа радио немес телефон арқылы ақпарат беру үшін қолданылған. 
 
== Алфавит ==
Баск тілінің алфавиті 22 әріптен тұрады. Олар: а, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, ñ, o, p, r, s, t, u, x, z. Тілде стандартты дыбыстау жоқ, бірақ диалекттер арасындағы айырмашылық өзара түсіністікке кедергі боларлықтай көп емес.
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
 
== СілтемелерӘдебиет ==
 
== Әдебиетте ==
* Шишмарёв В. Ф. Очерки по истории языков Испании. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1941. — 340 с.
* Bengtson J.D. [http://jdbengt.net/articles/Austric.pdf Notes on Basque Comparative Phonology]. Mother Tongue 8: 21-39. 2003.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Баск_тілі» бетінен алынған