Қаратау фосфорит алабы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Қаратау Фосфорит Алабы''' – [[Жамбыл]] мен [[Оңтүстік Қазақстан]] облыстарындағы фосфорит кендері шоғырланған өңір. [[Тараз]] қаласының солтүстік-батысында 100 км-ден басталатын Қ.Қаратау ф.Фосфорит а-ныңАлабының ұзындығы 100 – 120 км, ені 25 – 30 км. 1936 ж. геолог [[И.И. Машкара]] Кіші [[Қаратау]] (Бат.Батыс [[Тянь-Шань]]) жотасында ұсақ түйірлі кремнийлі-карбонатты төмен кембрийлік фосфорит қабаттарын ашты. Ал 1937 – 46 ж.жылы [[П.Л. Безруков]], [[Б.М. Гиммельфарб]], [[А.С. Соколов]], т.б. осы өңірден, әр түрлі 40-тан аса үлкенді-кішілі кен орындар мен кенбілінімдерін анықтады. Бұл жылдары алаптағы фосфориттердің қоры 2 млрд. т деп бағаланған. 1946 ж.жылы алаптың алғашқы кен орнын игеру басталып, Шолақтау кенті (қазіргі [[Қаратау қ.қаласы]]) салынды. Мұнда [[Шолақтау]] кен орны негізінде Қаратау кен-химия комб. іске қосылды. Осы комбинатқа қарайтын [[Жаңатас]], [[Ақсай]], [[Шолақтау]], [[Көксу]], [[Түйесай]] кендері пайдаланылуда. Қаратау фосфориттері кембрий кезеңінде теңіз түбінде тұнған Шолақтау свитасы құрамына кіреді. Бұл свитаның фосфорлы шөгінділері төменнен жоғары қарай мынадай стратигр. кезекпен қабаттасады: доломиттер, кремнийлі және кентасты қабаттар. Ұсақ түйірлі доломиттен құралған доломиттер қабатының қалыңд. 6 – 8 м. Кремнийлі қабаттың қалыңд. 15 – 25 м, құрамында 70 – 90% кремний минералдары бар. Кентасты қабат бірнеше фосфорит, фосфорлы-кремнийлі және фосфорлы-әктасты-кремнийлі қабаттардан тұрады, оның жалпы қалыңд. 60 м, ал фосфориттердің жиынтық қалыңд. 30 – 35 м. Қ. ф. а. фосфориттері фосфорит түйірлері мен оолиттерден құралған. Түйірлердің ірілігі 0,07 – 0,3 мм. Ірілігі 0,05 – 0,4 мм оолиттер түйісе қабықтанған. Фосфат, негізінен, фторапатиттен тұрады. Қоры мен сапасы жағынан Қаратау фосфориттері дүние жүзінде алдыңғы қатардан орын алады. Мұндағы фосфор ангидридінің (Р2О5) мөлш.мөлшер3 27 – 37%-ды құрайды. 1960 – 80 ж. Қаратау алабына мемл.мемлекеттік үлкен маңыз беріліп, оны арнайы барлау үшін Жаңатас геол.-барлау экспедициясы ұйымдастырылған. Фосфоритті горизонт ашылған жолақтың ішінде 49 жеке кен орны анықталған. Барлық кен орындар аймақтық жіктелім бойынша 5 топқа бөлінеді. Бірінші топтың кен орындарына ірі Шолақтау фосфорит кенінен басқа бірқатар шағын: [[Тамды]], [[Арбатас]], [[Сүлейменсай]], [[Насынқұл]], [[Шолақтау-ІІ]], [[Қотырбұлақ]], [[Жетімшоқы-І]] және ІІ кен орындары кіреді. Тамды, Арбатас, Қотырбұлақ, Жетімшоқы І және ІІ кен орындарының өндірістік мәні төмен. Екінші топтың кен орындарын ірі Ақсай фосфорит кені, Түйесай фосфорит кені және қоры шағын: Көктал, Тесіктас, Шилібұлақ, Қыршабақты кен орындары құрайды.

Үшінші топ өндірістік мәні төмен бірқатар ұсақ ([[Жетімтал]], [[Бүркітті]], [[Ақтас]], [[Қарашат]], т.б.) кен орындарын қамтиды. Олар Ақсай және Көксу кен орындарының аралығында орналасқан. Төртінші топ бірнеше өндірістік және ұсақ кен орындарын біріктіреді. Олар [[Ақжар]], [[Үшбас]], [[Жартас]], [[Арқалысай]], [[Көксу]], т.б. Бесінші топқа өндірістік Көкжон фосфорит кені, Жаңатас, Гиммельфарб кендері және бірқатар ұсақ кен орындары кіреді. Қаратау фосфориттері Қазақстанның және шет елдердің көптеген хим. өнеркәсіп орындарында пайдаланылады. Олардан минералдық тыңайтқыштар, элементтік фосфор, т.б. халық ш-на қажет заттар өндіріледі.