Құрлық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: тесттік өңдеме
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: тесттік өңдеме VisualEditor
1-жол:
{{аудару}}
[[Сурет:Continentes.png|thumb|300px|Түрлі құрлықтарды көрсететін анимациялық, түспен кодталған карта. [[Құрлық#Құрлықтардың бөлінуі|Конвенциясы мен моделіне байланысты]], кейбір континенттер шоғырландырылған немесе кішірек құрлықтарға бөлінген болуы мүмкін: мысалы, [[Еуразия]] жиі [[Еуропа]] мен [[Азия]]ға (қызыл реңктер) бөлінеді, ал [[Солтүстік Америка|Солтүстік]] және [[Оңтүстік Америка]], кейде бір [[Американдық]] құрлық (жасыл реңктері) ретінде танылады.]]
[[Сурет:Dymaxion map unfolded-no-ocean.png|thumb|300px|right|[[Бакминстер Фуллер]]дің [[Dymaxion картасы]] жер массасын аз бұзылатын дерлік бір үздіксіз континент көрсеткендей]]
'''Құрлық''', материк, континент — [[жер қабығы]]ның [[Мұхит|дүниежүзілік мұхит]] деңгейінен көтеріңкі ірі бөлігі. Оның шеткі аймақтары мұхит деңгейінен төменде жатыр (қ. [[Құрлықтық беткей]]). Құрлықтың жалпы аумағы [[149,1 млн. км²]] немесе жалпы жер шарының [[29,2%]]-ын алады. Солтүстік жарты шардың 39%-ын, оңтүстік жарты шардың 19%-ын құрайды. Қазіргі геологиялық дәуірде ол 6 континенттен — [[Австралия]], [[Антарктида]], [[Африка]], [[Еуразия]], [[Оңтүстік Америка]] және [[Солтүстік Америка]]дан тұрады. Құрлықтың 36%-ы таулы, 64%-ы жазық. Құрлық астындағы жер қабығының қалыңдығы 25-тен 75 км-ге дейін жетеді. Ішкі континенттік және шеткі континенттік құрылымдардан тұрады. Біріншісіне көне және [[жас платформа]]ларда дамыған жазық өңірлер және [[геосинклиналдық қатпарлы облыс]]тарда пайда болған таулы құрылымдар жатады. Екінші типтік құрылымдарға континенттердің су астындағы тегістелген жалғасы ([[қайраң]], [[беткей]]), пассивті жиегі (атланттық) және кезектесе орналасқан қайраңдық, беткей, терең [[қазаншұңқыр]]лар, [[шұңғыма]]лар, мұхиттың қарқынды дамыған [[арал]] доғаларының ([[Тынық мұхит]]тың) шеткі аймақтары жатады. Құрлықтар ұзақ уақытты қамтитын эволюциялық дамудың нәтижесінде пайда болған гетерогенді дене саналады, ол [[фиксизм теориясы]] бойынша геосинклиналдардың дамуы барысында ертедегі ядролардың бірігіп ұлғаюы нәтижесінде пайда болған. [[Мобилизм теориясы]] бойынша, қазіргі құрлықтар бір уақыттарда бүтін болған [[Пангея континенті]] бөлшектеніп, алдымен [[Лавразия]]ға және [[Гондвана]]ға бөлінген. Құрлықтардың нобайы мұхиттардың ашылуынан және [[литосфералық плита]]лардың соқтығысуынан өзгеріп отырған.
== Құрлықтар саны ==
<center>
Line 16 ⟶ 15:
|'''6 құрлық'''<br />||colspan="2"|<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Америкалар|Америка]]||<center><small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Антарктика||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Африка||<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Еуропа||<center><small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Азия||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Аустралия
|-
|'''5 құрлық'''<ref name="OU">Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7</ref><ref name="LCC">Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0</ref><!-- NOTE: Both references mention ''Oceanía'' instead of ''Australia''. --> ||colspan="2" |<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Америка|| ||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Африка||<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Еуропа||<center><small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Азия||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Аустралия
|}
</center>
Line 83 ⟶ 82:
 
{{Continents of the world}}
 
{{Regions of the world}}
== Дереккөздер ==
<references/>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Құрлық» бетінен алынған