Орман: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Түйіндемесі өңделмейді
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
8-жол:
'''Орман''' – жер бетіндегі [[табиғи қорлардың]], оның ішінде өсімдіктер жамылғысының басты бір типі. Орманда ''ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер, мүк, қына'', т.б. өседі.
==Орманның адамзат коғамы үшін маңызы ==
'''Орман қорлары''' бүкіл биосферадағы тіршілік үшін, оның ішінде '''[[адамзат қоғамы''']] үшін аса маңызды. Тиімді пайдаланған жағдайда өз-өзінен қайта қалпына келіп тұратын таусылмайтын табиғи қор. Орман ағаштарынан ''үйлер, тұрмысқа қажетті заттар, қағаз''т.б. алынады; Ормандағы ағаштардың арасында '''жидектер''' мен '''саңырауқұлақтар''' өсіп, өнім береді. Орманды аймақтарды паналап, қоректерін содан табатын ''жан-жануарлар мен жәндіктер'' көп.
== Орман географиялық фактор==
'''Орман''' [[топырақтың құрылысына]], су алмасуына, онда органикалық және минералдық заттардың жиналуына әсер етеді. Орман топырағында ылғал жеткілікті, сондықтан оның құрамында шірінді көп. Орманды жердің топырағы [[қышқыл]], мұндай топырақта өсімдік тамыры терең бойлап, минерал заттарды мол алады, суды көп буландырып, ондағы жануарлар мен өсімдіктерге қолайлы микроклимат жасайды. Орман ағаштары, оның ішінде ‘’мәңгі жасыл, қылқан жапырақты ағаштар’’ өз жапырақтары арқылы өздері өскен қоршаған ортаға зиянды ‘’’ауру қоздырғыш бактерияларды’’’өлтіретін, хош иісті заттар ([[фитонцид]]) шығарады. Сондықтан да, қылқан жапырақты орманды аймақтарда көпшілік демалып, тынығатын ‘’’курорт-санаторийлер’’’ орналастырылады.
Қазіргі кезде дүние жүзінде орман аумағы '''3 млрд. га-дан''' астам, яғни дүние жүзінің '''27 – 28%-н''' орман алып жатыр. Өкінішке орай, [[адамзат қоғамы]] өз тарихында бүкіл О-ның 2/3 бөлігін жойған, сонымен бұрын жер бетінің ‘’’75%-н’’’ алып жатқан ормандардың көлемі көп кеміген. Әлемдегі ормандар негізінен 5 белдемде өседі ( [[Орман белдемдері]]). Жалпы Ораманның таралуындағы заңдылық салқын аймақтарда қылқан жапырақты, қоңыржай аймақтарда ''қылқан жапырақты'' және ''майда жапырақты'' ормандар аралас, ал жылы аймақтарда негізінен ''ірі жапырақты'' ормандар өседі.
Жер шарындағы мемлекеттердің табиғи-климаттық жағдайларына сәйкес әр мемлекеттегі Ормандардың көлемі мен түрлері әрқалай. '''Бразилияда 320 млн., Канадада 264 млн., АІШАҚШ-та 195 млн., Анголада 60 млн., Перуде 57 млн., Колумбияда 50 млн., Үндістанда 46 млн. га орман бар'''. Ал бүкіл [[Африка]] елдеріндегі [[Орман қорлары]] 760 млн. га'''жерді қамтиды. Бұрынғы [[Кеңестер Одағындағы]] орманның көлемі '''816 млн. га''', яғни жер аумағының ''37%-ын'' алып жатты (оның 50%-дан астамы Ресейдің үлесінде). Бұл әлемдегі Орманның , яғни 25%-н құрады.
''Орта Азия, Кавказ, Қазақстан'' аймақтарындағы Орман көлемі Ресейдегі Орман алқаптарының небәрі '''3 – 4%-н''' құрайды.
Аумағының кеңдігіне қарамастан қазақ жерінде Орманды жерлер көп емес. Оның басты себебі жеріміздің негізгі бөлігі ''құрғақ, жартылай шөл, шөлді'' аймақтарда орналасқандығы, ал Орман ағаштары негізінен ылғал мол түсетін алқаптарда өседі. Республика аумағындағы Ормандар және бұталар алып жатқан көлем 21,6 млн. га, бұл Қазақстан жерінің '''4,2%-ы''' ғана. Орман ағаштары республикада Солтүстік Қазақстанның [[орманды-дала зонасында]] және [[дала зонасының]] қосымша ылғал алатын ойпаңды жерлерінде өссе, ''оңтүстік пен оңтүстік-шығыстағы Қалба жотасы, Алтай-Сауыр, Солтүстік Тянь-Шань және Батыс Тянь-Шань тауларының'' ылғал мол түсетін орташа биік белдеулерінде өседі. Қазақстанның солтүстігіндегі '''шоқ-шоқ''' болып өсетін қайыңды орманды оңтүстікке қарай далалы алаптардағы біршама жерлерде өскен қарағайлы ормандар ауыстырады. Алтай-Сауыр тауларының теңіз деңгейінен '''500 – 2500 м''' биіктік аралығында қылқан жапырақты – қарағай, майқарағай, шырша, балқарағай, самырсын сияқты бағалы ағаштар өседі. Ал [[Солтүстік Тянь-Шань]] таулы алабының төменгі белдеуінде '''(600 – 1700 м)''' көбіне түрлі бұталар мен жалпақ жапырақты ағаштар өседі. Олардың басым бөлігін алма, өрік, жаңғақ, қарақат тәрізді жеміс-жидекті ағаштар құрайды. Биіктігі '''1500 – 3000 м''' белдеулерде негізінен қылқан жапырақты ағаштар өседі. Олардың негізгісі – жасы 300 жылға дейін, биікт. '''40 – 50 м-ге''', ал жуандығы '''2 м-ге''' жететін [[Тянь-Шань шыршасы]]. ''Батыс Тянь-Шань алабында – Талас Алатауы, Қаратау мен Өгем жоталарында'' негізінен жерге төселіп өсетін қылқан жапырақты арша ағашы, ал бұталардан – басқа жерлерде кездеспейтін алша, пісте, долана, таудың ортаңғы және төменгі белдеулерінде '''алма, грек жаңғағы, алмұрт, үйеңкі, өрік''' ағаштары өседі.