Бурятия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Бурятия''', Бурят Республикасы — Ресей Федерациясы құрамына кіретін республика. Жері 351,3 мың ... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[File:Map Russia Buryat Republic.svg|thumb|Бурят Республикасы]]
'''Бурятия''', Бурят Республикасы — [[Ресей Федерациясы]] құрамына кіретін республика. Жері 351,3 мың км2. Халқы — 1053 мың адам (1996). Астанасы — [[Улан-Удэ]]
Бурятия жерінде адам баласы ерте заманнан бері тұрады. 12 ғ-ға дейін бұл өңірді ғұн, ұйғыр, эвенкі тайпалары кезек-кезек мекен етті. 13 ғ-да моңғол тілінде сөйлейтін бурят (бурат) тайпалары көшіп келіп, қоныстанды. Олар мал өсірумен, аң аулаумен айналысты және [[Қытай]], [[Моңғолия]] елдерімен сауда-саттық жасады. 16 ғ-дың аяқ кезінен бастап буряттар арасына Моңғолия мен [[Тибет]] арқылы будда діні ене бастады. 17 ғ-дың бас кезінде Бурятия жеріне алғашқы орыс-казак отрядтары келіп жетті де, осы ғасырдың аяғына таман елді толықтай Ресейге бағындырды. 18 ғ-дан бастап Ресей үкіметі бұл жаққа сотталғандарды жер аудара бастады. Бұған қоса үкімет буряттар мен эвенкілерді зорлықпен шоқындырып, оған көнбегендерін тұрған жерлерінен ығыстырып, босаған жерлерге орыс шаруаларын әкеп қоныстандырды. Жергілікті халық отаршыларға қарсы жиі-жиі көтеріліске шықты және православие дініне кірмес үшін жаппай будда дінін қабылдап, көп ұзамай бұл дін жергілікті шаман дінімен араласып кетті де, буряттардың негізгі дініне айналды. Ал көтерілістерді Ресей үкіметі күшпен басып отырды. Дегенмен, Ресейге қосылғаннан кейін буряттар отырықшылыққа көше бастады, қалалар салынып, сауда қатты дамыды (18 ғ-дың аяғына таман Ресейдің [[Азия|Азиямен]] сауда айналымының 67%-і [[Кяхта]] кедені арқылы өткен). 19 ғ-да нарықтық қатынастар жедел дамыды. Әсіресе, [[Сібір темір жолы|Сібір темір жолының]] салынуы қалалардың тез өсуіне алып келді.1917 ж. Ақпан төңкерісінен кейін ұлт-азаттық қозғалыс қайтадан күшейіп, буряттар өздерінің ұлттық аймақтарын құра бастады. 1918 ж. жазда Шығ. Сібірде атаман Семеновтың әскери диктатурасы орнады. Осы жылы тамыз айында Бурятия жеріне [[Жапония]] әскерлері, келесі жылы сәуір айында [[Америка]] әскерлері келіп кірді. Ақ гвардияшылар мен шет ел әскерлерінің жергілікті халықпен санаспауы партизан қозғалысының күшеюіне алып келді. Нәтижесінде 1920 ж. [[Қызыл Армия]] бөлімдері партизандардың көмегімен елді азат етіп, батыс бөлігі [[РСФСР]]-дың құрамына кірді де, шығыс жағы [[Қиыр Шығыс Республикасы|Қиыр Шығыс Республикасына]] қарады. 1922 ж. 9 қаңтарда Бүкілодақтық [[ОАК]]-нің қаулысымен РСФСР құрамында Бурят-моңғол автономиялы облысы құрылды. Қиыр Шығыс Республикасы тарағаннан кейін бұл облысқа елдің шығыс бөлігі қосылды да, 1923 ж. 5 мамырда Бурят-моңғол АКСР-і құрылды (1958 жылдан бастап Бурят АКСР-і). Кеңес үкіметі жылдарында Бурят АКСР-і біршама әлеум.-экон. жетістіктерге жетті. Сауатсыздық жойылып, көптеген жоғары оқу орындары ашылды, ұлттық театрлар пайда болды. [[Кеңес Одағындағы]] аса ірі жылу-электрлік база құрылды. Жаңадан көптеген өнеркәсіп орындары (машина жасау, тау кен өндіру, ағаш өңдеу, құрылыс материалдарын жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері, т.б.) пайда болды.▼
==Тарихы==
Соц. жүйенің ыдырап, Коммунистік партияның биліктен кетуі ел өміріне үлкен өзгеріс енгізді. 1990 ж. [[Бурят АКСР]] Жоғарғы Кеңесінің кезекті сессиясында республика статусы жөнінде декларация қабылданып, 1991 ж. желтоқсан айында президенттік басқару жөнінде арнайы заң шығарылды. Б. 1992 ж. РФ құрамына кіретін басқа да республикалармен бірге федеративтік шартқа қол қойды. ▼
▲Бурятия жерінде адам баласы ерте заманнан бері тұрады. 12
▲
==Пайдаланылған әдебиет==
“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том
|