Уикипедия

Ашхабад: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш А.С.Кизиров Ашхабад бетін Ғашықабат бетіне жылжытты
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Елді мекен
|статусы = Қала
|қазақша атауы = АшғабадҒашықабат
|шынайы атауы = {{lang-tk|Aşgabat}}
|сурет = [[Сурет:Ashgabat1.jpg|300px]]
|жағдайы = астанаЕлорда
|ел = Түрікменстан
|елтаңба =
31-жол:
|кестедегі қауым =
|ішкі бөлінісі = 5 этрап
|басшының түрi = хякимХәкімі
|басшысы = Дурдылыев ШамухамметШаһмұхаммет<ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm/?idr=1&id=100115e «Түрікменстан: алтын ғасыр»]</ref>
|құрылған уақыты = 1881 жыл
|алғашқы дерек =
|бұрынғы атаулары = [[1881 жыл|1881]]-[[1919 ж дейінжыл|1919]] — Асхабад,Ғашықабат<br />[[1919 жыл|1919]]-[[1927 жжжыл|1927]] — Полторацк
|статус алуы = 1881 жыл
|жер аумағы = 830
|биiктiктiң түрi =
|орталығының биiктігі =
|климаты = Континенттік
|ресми тілі = түрікменТүрікмен тілі
|тұрғыны = 947&nbsp;221<ref>{{cite web|url=http://bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=1283627398&men=gpro&lng=de&des=wg&srt=npan&col=adhoq&msz=1500&geo=460643838|title=Ашхабад қаласының халық саны}}</ref>
|санақ жылы = 2010
|тығыздығы =
|шоғырлануы =
|ұлттық құрамы = [[Түрікмендер]] (70%), [[орыстар]], [[өзбектер]], [[армяндар]]
|конфессионалдық құрамы = Мұсылмандар, православтар, буддистер, яһудилер, католиктер
|этнохороним = Ғашықабаттықтар, ғашықабаттық
|уақыт белдеуі = +5
|DST =
61-жол:
|сайт тілі = ru
}}
'''Ашғабат''' ({{lang-tk|Aşgabat}}) — [[Түрікменстан]]ның елордасы. [[Копетдаг|Копет-Дағ]] тауының етегіне орналасқан, тұрғыны 600 мыңдай адам▼
 
▲'''АшғабатҒашықабат''' ({{lang-tk|Aşgabat}}) — [[Түрікменстан]]ныңдағы қала, [[1924 жыл]]дың [[қазан]]ынан бастап елдің елордасы. [[Копетдаг|Копет-ДағКопетдақ]] тауының етегінеетегінде орналасқан, тұрғыныхалық 600саны мыңдай— 941 221 адам.
«Ақ мәрмәрдан соғылған қала» — түркімендер өз елінің астанасын осылай деп дәріптейді. Ашхабад (араб. — ғашық, парсы — мекен) — қала, Түрікменстан [[Республика]]сының астанасы (1924 жылдың қазанынан). Тұрғыны 941 221 [[адам]] (2010). Ежелгі дәуірлерде Ашғабаттың орнында Асхабад деген шағын елді мекен болған. Копетдаг тауының етегіндегі Ахал алқабы мен Қарақұм шөлінің шетінде, теңіз деңгейінен 214 — 240 м биіктікте орналасқан. Ұлы керуен жолының бойында тұрғандықтан ертеден маңызды қоныс саналған. М.Д. Скобелев басқарған Ахалтеке экспедициясы кезінде орыс отарлаушылары басып алып (1881 жылы 18 қаңтар), әскери бекініске айналдырды. 1885 жылы Түрікменстан терр-сында құрылған Ресейдің әкімш. бөлігі — [[Каспий]] жағалауы облысының орталығы болды. 1885 жылы Асхабад — [[Каспий]] және 1899 жылы Асхабад — [[Ташкент]] темір жол желісі салынуы нәтижесінде Ашғабат Орта Азиядағы ірі [[сауда]] орталықтарының біріне айналды. 1919 жылы 9 шілдеде [[Түркістан]] АКСР-інің орталығы болды. 1919 — 1927 жылы қала ақ гвардияшылармен шайқаста қаза тапқан [[Түркістан]] АКСР-інің Еңбек комиссары П.Г. Полто [[Сурет:Aschgabat01.JPG|thumb|Ашғабат көшесі]]рацкийдің есімімен аталды. 1927 жылы тарихи-ұлттық атауы қайта берілді. 20 ғасырдың 1920 — 1980 жылы аралығында А. [[Түрікменстан]]дағы ең ірі өнеркәсіп орталығына айналып, өндіріс орындарының шығаратын өнімдері 1913 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 100%-ке жуық артты. [[металл]] өңдеу және машина жасау, электротехникалық, құрылыс материалдарын шығару, шыны жасау, мата тоқу, тамақ өнеркәсібі орындары, электр ст-лары салынды. Әсіресе, А-тағы кілем тоқу кәсіпорындарының бұйымдары дүн. жүзіне белгілі. 1969 жылы Байрам-Әли — Ашғабат — Безмеин газ құбыры іске қосылды. Ашғабат бірнеше рет [[Жер]] сілкінулерді бастан өткізді (1893, 1895, 1929). 1948 жылы 6 қазанда болған [[Жер]] сілкінуде түгелдей қираған қала қайта салынды. 1950 — 1960 жылы осы заманғы сәулет өнерін шығыстық әсем әдіппен ұштастырған Үкімет үйі, көпшілік [[кітапхана]] бой көтерді. Ашғабат — Республиканың мәдени және [[ғылым]] орталықтарының бірі. Мұнда жалпы, арнаулы орта білім беретін және жоғары оқу орындары,Ғылым Академиясыныңсы, ғылыми-зерттеумекемелері бар. Мақтымұлы атындағы опера және [[балет]] театры, драма, қуыршақ театрлары, музейлер, баспалар, газет-журнал редакциялары жұмыс істейді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref><ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия.
Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
ISBN 9965-36-216-5</ref>▼
 
"Ақ мәрмәрлы елорда" — түрікмендер өз елордаларын осылай дәріптейді. Копетдақ тауының етегіндегі Ахал алқабы мен Қарақұм шөлінің шетінде, теңіз деңгейінен 214-240 м биіктікте орналасқан.
== Атауы ==
'''Ашғабат''' деген сөздің өзі «ышық-абад» яғни, «ыстық абад» деген сөзден алынған екен.
 
== Климат Атауы==
'''Ғашықабат''' деген атау арабтың "ъәшқ" ({{lang-ar|عشق}} — ''махаббат'') және парсының "абад" ({{lang-fa|آباد}} — ''мекен'') деген сөздерінен шықты.
* Жылдық орташа мөлшер температура - +16,7C°▼
* Жел жылдық орташа мөлшер жылдамдығы - 1,6 м/с▼
* Ауа жылдық орташа мөлшер дымқылдығы - 56%▼
 
==Тарихы==
== Қаланың туыстар ==
[[Сурет:Aşgabat 1901.jpg|left|thumb|Ғашықабат вокзалы, [[1901 жыл]]]]
* [[Анқара]], [[Түркия]]
* Альбукерке, [[АҚШ]]
 
Ғашықабат ежелгі дәуірлерде қаланың орнында шағын елді мекен болған. Ұлы Жібек жолының бойында тұрғандықтан ертеден маңызды қоныс болып саналған. Қаланы М.Д.Скобелев басқарған Ахалтеке жорығы кезінде орыс отарлаушылары басып алып ([[1881 жыл]]ы [[18 қаңтар]]), әскери бекініске айналдырды. [[1885 жыл]]ы Түрікменстан аймағында құрылған [[Ресей империясы|Ресейдің]] әкімшілік бөлігі — [[Каспий облысы]]ның орталығы болды. [[1885 жыл]]ы Ғашықабат—[[Каспий]] және [[1899 жыл]]ы Ғашықабат—[[Ташкент]] темір жол желісі салынуы нәтижесінде Ғашықабат Орта Азиядағы ірі сауда орталықтарының біріне айналды. [[1919 жыл]]ы [[9 шілде]]де [[Түркістан АКСР-інің]] орталығы болды. [[1919 жыл|1919]]-[[1927 жыл]]дары қала ақ гвардияшылармен шайқаста қаза тапқан Түркістан АКСР-інің Еңбек комиссары П.Г.Полторацкийдің есімімен "Полторацк" деп аталды. [[1927 жыл]]ы тарихи-ұлттық атауы қайта берілді.
== Тағы қараңыз ==
 
[[1920 жыл|1920]]-[[1980 жыл]]дары қала [[Түрікменстан]]дағы ең ірі өнеркәсіп орталығына айналып, өндіріс орындар шығаратын өнімдері [[1913 жыл]]ғы көрсеткіштермен салыстырғанда 100-ге жуық пайызға артты. Металл өңдеу және машина жасау, электротехникалық, құрылыс материалдарын шығару, шыны жасау, мата тоқу, тамақ өнеркәсібі орындары, электростанциялары салынды. Әсіресе, қаладағы кілем тоқу кәсіпорындарының бұйымдары дүние жүзіне белгілі. [[1969 жыл]]ы Байрамәли—Ғашықабат—Безмеин газ құбыры іске қосылды. Ғашықабат бірнеше рет зілзаланы бастан кешті (1893, 1895, 1929). [[1948 жыл]]ы [[6 қазан]]да болған зілзаладан түгелдей қираған қала қайта салынды. [[1950 жыл|1950]]-[[1960 жыл]]дары заманауи сәулет өнерін шығыстық әсем әдіспен ұштастырған Үкімет үйі, көпшілік кітапхана бой көтерді. Ғашықабат — Республиканың мәдени және ғылыми орталықтарының бірі. Мұнда жалпы және арнаулы орта білім беретін мектептер, жоғары оқу орындар, Ғылым Академиясының ғылыми-зерттеу мекемелері бар. Мақтымұлы атындағы опера және балет театры, драма, қуыршақ театрлары, мұражайлар, газет-журнал редакциялары жұмыс істейді<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref><ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
▲ISBN 9965-36-216-5</ref>.
 
==Климаты==
▲* Жылдық орташа мөлшер температуратемпературасы -— +16,7C°.
▲* Жел жылдық орташа мөлшер жылдамдығы -— 1,6 м/с.
▲* Ауа жылдық орташа мөлшер дымқылдығы -— 56%.
 
==Бауырлас қалалары==
* {{Байрақ|United States}}, Альбукерке
* {{Байрақ|Түркия}}, [[Анкара]]
 
==Сілтемелер==
* [[Ашхабадтағы жер сілкінісі]]
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>
 
{{Азия елордалары}}
{{geo-stub}}▼
 
[[Санат:Түрікменстан]]
[[Санат:Азиядағы елордалар]]
 
 
▲{{geo-stub}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ашхабад» бетінен алынған