Қой: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
28-жол:
Қошқарлар мен саулықтардың орташа тірідей салм. 70 – 140 килограмм; 50 – 70 килограмм тартады. Олардан тиісінше 10 – 15; 4 – 8 килограмм (биязы жүнділерінен) 7 – 10; 3 – 6 килограмм (биязылау жүнділерінен); 4 – 6; 2 – 4 килограмм (ұяң және қылшық жүнділерінен) жүн қырқылады. <br />
[[Қазақстан]] қой өсірілетін қой тұқымдары: қазақтың етті-биязылау жүнді қойы, қазақтың оңтүстік мериносы, қазақтың [[арқар]]-мериносы, [[қазақтың ұяң жүнді құйрықты қойы]], қазақтың биязылау ұзын жүнді қойы, қазақтың биязы жүнді қойы, қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы, ақжайық қойы, ақсеңгір қойы, [[алтай]] қойы, еділбай қойы, дегерес қойы, кавказ қойы, цигай қойы, қаракөл қойы; тұқымдық топтары – қарғалы қойы, сараджа қойы. қойдың жаңа типтерін шығару жұмысында линкольн қойы, ромни-марш қойының тұқымдары пайдаланылады.
'''Үй қойларының ата-тегінің үш түрлі атауы бар.''' Олар муфлон, арқар (немесе аргал) және жабайы қыр қойлары болып табылады. Олардың ертеде қолға үйретілгендерінен үй қойларының түрлері пайда болған.
36-жол:
Қазақы қойлар бертін келе тұқымдарына қарай, өскен жеріне, тұқымына, өсімталдығына, түр-түсіне, жүніне, құйрық, бас, құлақ, бітістеріне, жасына, мінез-әдеттеріне, тағы басқадай ерекшеліктеріне байланысты аталған. Мысалы: шаруалар қойды жасына қарай: үлкен (сақа) қошқар, азбан, ісек, дөнен қой, құнан қой, саулық, тұсақ, тоқты, марқа қозы деп атаса, жынысына қарай; еркек қой, ұрғашы қой, (тоқтышақ), еркек тоқты, ұрғашы тоқты, еркек марқа, ұрғашы марқа, еркек қозы, ұрғашы қозы, т. б. деп атайды.
== Қойға қойылатын атаулар ==
Күй жайына, төлдеу уақытына, жынысына, жасына, сауылуына, желін, емшек бітісіне, дене бітіміне, шағылысу мерзіміне, мінезіне және жүн бітісіне байланысты болып келеді.
== ''''Күй-жайына қарай аталуы'''' ==
Ту тұсақ қой. Бұл атаудың бірінші сөзі — тұсақтың қошқарға шағылыспай қалған, шағылысса да, төлдемегенін көрсетеді, ал екінші сөзі ұрғашы қойдың екіден үшке шыққан жасын білдіру үшін қолданылады.
Бағылан қой. Бұл атау қойдың аса семіргенін, куйлілігін білдіреді.
Line 49 ⟶ 48:
Төрт тісті саулық. Бұл атау біріншіден, саулықтың қошқардан қысыр қалмай төрт қоздағанын білдірсе, екіншіден, төрт төлдеген соң, сүті қайтып, арықтап кәртейетін, тұқымы жаман деген мағынада айтылады.
== '''Төлдеу уақытына байланысты аталуы''' ==
Күйек қашқан қой. Саулық қойдың қараша айында кошқардың беліне байланған киіз күйегі алынғаннан кейін, шағылысып кеткені.
Арамза қой. Қойдың мерзімінен бұрын қошқарға шағылысып, қыс ішінде қоздайтыны.
== '''Жынысына байланысты аталуы''' ==
Саулық қой. Үш жастан жоғары төлдейтін қой.
Line 61 ⟶ 60:
Тоқты қошқар. Бұл тоқтының жас қошқар екенін көрсетеді.
== '''Жасына байланысты атаулар''' ==
Күйек қозы. Біріншіден, қошқардың беліндегі күйегі (тоқымдай киіз) алынғаннан кейін, шағылысуынан пайда болған төлді білдіреді, екіншіден, мерзімінде (уағында) туған қойдың алты айға дейінгі қозысы деген мағынада қолданылып тұр.
Line 68 ⟶ 67:
Бағлан қозы. Ерте туып, жақсы семірген қозы.
== '''Сауылуына байланысты атаулар''' ==
Үріптеу (үріптей сауу). Қойдың қозысы емізілмей сауылуы.
Line 75 ⟶ 74:
Жанай идіріп сауу. Қозыны еркін емізіп қоя бермей, жанастырып "барып, қой исінген кезде саууды айтады.
== '''Желін мен емшек бітістеріне байланысты атаулар''' ==
Сапты аяқ (сопақ) желін. Сапты аяқ тәрізді қойдың желіні.
Line 82 ⟶ 81:
Түймелі (қос) емшек қой. Бұл атау қой емшегінің жанында немесе түбінде емшек тәрізді келген кішкене түйме емшексымақтың барын көрсетеді.
== '''Дене бітісіне байланысты атаулар''' ==
Үкі бас қой. Қойдың қозы күнінен бастап, бос жүндері үкінің басына ұқсас ербие түсіп, екі шекесінің үстін ала тіктеу шыққан кішірек екі айдары барын білдіреді.
Line 97 ⟶ 96:
Салпы құйрыққой. Құйрығының түп жағы жіңішкелеу болып белдемеден төмен түсе бітіп, төменгі екі жаны сыртына қарай шығыңқы келіп, тірсегін немесе санын соға біткенін білдіреді.
== '''Шағылысу мерзіміне байланысты атаулар''' ==
Тоқты қашқан. Ұрғашы қозының күйлігінен алты айында қошқарға шағылысып, бір жасында қоздағапын білдіреді.
Арамза қашқан. Бұл атау біріншіден, «уақытынан бұрын» деген ұғымды білдірсе, екіншіден, қошқарға шағылысып (қашып) кеткен, ерте қоздайды деген мағынада қолданылады.
== '''Жүн бітісіне байланысты атаулар''' ==
Тірі жүн. Қойдың қалың болып ұйысқан қысқы жүнінің астынан жаз шыға жаңадан шыққан жүнін және сол ұйысқан жүнінің көтеріліп қырқылғаннан кейін шығып келе жатқан жүні.
Line 117 ⟶ 116:
Төл айы. Сәуір, мамыр айларын айтады.
== '''Қойдың топ-түрлеріне байланысты атаулар''' ==
Қойды негізінде төмендегідей үшке бөліп айтады:
Line 131 ⟶ 130:
б) еркек тоқтылар, ісектер.
== '''Саулық қойлардың атаулары:''' ==
Саулық. Қоздайтын қойлардың барлығын осылай айтады.
Line 148 ⟶ 147:
== Түсініктемелер ==
[[Қой шаруашылығы]] әлемнің көп елдерінде байырғы заманнан кең тараған кәсіптердің бірі.<ref
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{
[[Санат:Қойлар
| |||