Яһудилік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Иудаизм Қазақстанда: clean up, replaced: туылған → туған using AWB |
-Санат:Яһудилік; -Санат:Дін; -Санат:Ыбрайымдық діндер; +Санат:Иудаизм (HotCat құралының көмегімен) |
||
1-жол:
'''Яһуди діні''' немесе '''Иудаизм''' немесе '''Яһудилік''' ({{lang-ar|يهودية}}; {{lang-he|יהדות}} "яаадут") — ежелгі [[дін]]дердің бірі.
'''Яһуди діні''' немесе '''Иудаизм''' немесе '''Яһудилік''' ({{lang-ar|يهودية}}; {{lang-he|יהדות}} "яаадут") — ежелгі [[дін]]дердің бірі. [[Еврей]]лер арасында таралған. Яһуди діні сеніміндегілердің басым көпшілігі [[Израиль]] мен [[АҚШ]] мемлекеттерінде шоғырланған. Б.з.б. 13 ғасырда батыс [[семит]] көшпелі тайпаларын [[Египет]] перғауыны [[Палестина]]дан далалы аймаққа ығыстырды. [[Палестина]]дан қуылғандар Яхве атты [[Құдай]]ға сенетін тайпалық одаққа бірігіп, “[[Израил]]” атын алды. Б.з.б. 622 жылы [[Иудей]] патшасы [[Иосия]] діни [[реформа]] жасады да, жергілікті әулиелердің шырақтарын жойып, [[Иерусалим]] ғибадатханасын Яхве [[Құдай]]ға құлшылық етудің орталық деп жариялады. Содан бастап дүниеде бір [[Құдай]] бар, ол – Яхве, ол әлемді билеп, өз халқы – [[еврей]]лерге қамқорлық жасайды деп уағыздалды. [[Израиль]] тайпалары мен Яхве арасындағы ерекше “келісім” туралы [[концепция]] пайда болды. Яһуди діні нені уағыздап, неге тиым салатыны жайлы [[Тора]], [[Мишне]], [[Талмуд]] сияқты киелі кітаптарда жазылған. Яһуди дініне сенушілер құлшылық ғибадаттарын раввиннің басшылығымен [[синогога]]ларда атқарады. [[Раввин]]дер діни қауымдастық мүшелерінің азаматтық - құқықтық тұрмысына да басшылық жасайды. Яһуди діні ішінде [[каббала]] атты діни [[мистика]]лық ағым таралып, соның ықпалымен діни - философия [[иудей]]лік әдебиет (сенім иелерінің өмірін ұсақ - түйегіне дейін реттейтін “[[Шулхан Арух]]” атты 16 ғасырда [[Иосиф Каро]] жасаған [[этика]]лық - құқықтық жинақ) пайда болды. Яһуди дінінің маңызды мерекелерінің бірі сенбі күні ғибадаттан басқа барлық қызметке тыйым салынады.▼
▲
== Иудаизм тарихы ==
Line 102 ⟶ 105:
Орта ғасырларда [[Мұхаммед]] (с.а.у.) араб түбегін [[Ислам]]нан басқа кез-келген діннен тазалауды тапсырыпты-мыс делінсе де, жақұттар мұсылман дүниесіне барлық аудандарында, тіпті Оңтүстік Араб елінде де тату-тәтті өмір сүрген. Мұсылман мемлекеттерінде, әсіресе, VIII - IX ғасырларда [[Ислам]]ды қабылдаған және өзінің дінін сақтаған жақұттар көрнекті әкімшілік басшы орындарда қызмет істеді. Яһудилік саудагерлер ортағасырлық мұсылмандардың экономикалық өмірінде аса үлкен рөл атқарған. Мұсылман елдеріндегі Яһудилік қауымдарда ортағасырларда белсенді мәдени қызмет дамытылды. Құдайға сиынатын және филос, мектептер ашылды. Көркем әдебиет пайда бола бастады. Діндері бөлек қауымдардың мәдениеті өздерінің айналасындағы халықтардың мәдениеттерімен араласып, біте қайнасып жатты. Алғашқыда, VIII - IX ғасырларда араб-мұсылман мәдениеті Яһудилік қоғамның тарихи көріністерінен, аңыз-сюжеттерінен және Құдайға сиыну идеяларынан нәр алған болатынды. Бірте-бірте кері процесс пайда болды. Мұсылмандық аңыздар, көркем әдебиет, грамм, оқытулар, филос, идеялар Яһудилік ортаға ене бастады. Орта ғасырларда араб тілі Таяу Шығыс яһудилерінің тұрмыста қолданатын тілі боп саналған. Еврей әрпімен араб тілінде бірқатар хаттар жазылды, ертегілер мен аңыздар қағазға түсірілді, өзіндік әдебиет қалыптаса бастады. Отаршылдық дәуірле европалық мемлекеттер Яһудилік және христиандық қауымдарды мұсылмандық Шығыс елдеріне ену мақсатында пайдалана бастады. XX ғасырларда араб елдерінің Яһудилік қауымдарында сионистік насихат кеңінен тарай бастады. Бұл көптеген жағдайларда қауымдардың өзара қарым-қатынасының күрт шиеленісуіне әкеп соқты. 1918 жылы Израил мемлекеті құрылғаннан кейін, араб және мұсылман елдеріндегі көптеген яһудилер сол жаққа кешті, сөйтіп Израилдегі халықтың ерекше бөлігін құрады. Шағын Яһудилік қауымдар әлі күнге дейін кейбір мұсылман елдерінде, мәселен [[Марокко]]да, [[Ирак]]та, [[Сирия]]да бар.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,</ref>
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:
| |||