Созақ ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Batyrbek.kz (талқылау | үлесі) ш «Оңтүстік Қазақстан облысы» деген санатты аластады; «Созақ ауданы» деген санатт... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Әкімшілік бірлік-Қазақстан
|
|Елтаңба = Coat of arms of Sozak.png
|
|
|
|
|
|lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|mapsize1 = 150px▼
|lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|
|Статусы = аудан
|
|Орталығы = [[Шолаққорған]]
|Ірі қаласы =
▲|subdivision_name1 = [[Оңтүстік Қазақстан облысы]]
|Ірі қалалары =
|Құрылды = [[1928 жыл]]
|Әкімі = Аймұрзаев Аманғали
|ЖІӨ жылы =
|population_as_of = 2010<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref>▼
|ЖІӨ бойынша орны =
|Жан басына шаққанда ЖІӨ орны =
|Тұрғыны = 53 926
▲ |
|Пайызы =
|Халық саны бойынша орны =
|Тығыздығы =
|Тығыздығы бойынша орны =
|Ұлттық құрамы =
|Конфессионалдық құрамы =
|Жер аумағы = 41 000
|Жер аумағының пайызы =
|Жер аумағы бойынша орны =
|Максималды биіктігі =
|Орташа биіктігі =
|Минималды биіктігі =
|Карта = Sozak District Kazakhstan.png
|Карта ені =
|Әкімшілік бірліктің картасы =
|Әкімшілік бірлік картасының ені =
|Аббревиатура =
|Телефон коды =
|Пошта индекстері =
|Интернет-үйшігі =
|Автомобиль коды = 13, X
|Сайты =
|Commons санаты =
}}
'''Созақ ауданы'''
Аудан [[1928]] жылы қаңтар айыңда мекендеген 6 болыс ел мен Жылыбұлақ болысы негізінде құрылды. Аудан жерінің көпшілік бөлігін тасты-құмды шөлді жазық (Бетпақдала, Мойынқұм) алып жатыр. Оңтүстік және оңтүстік-батысын ала Қаратау жотасы орналасқан. Солтүстік-батысында Ащыкөл ойысы, Тамғалы соры, орталық бөлігінде Тамғалынұра қонысы, шығысында Сүмбешетарал қонысы мен сор жерлер орналасқан. Созақ ауданының ең биік жері - Бессаз (Мыңжылқы) (2176 м). Климаты тым континенттіқ. Қысы солтүстігінде суық, оңтүстігінде біршама жылы. Жазы ыстық, қуаң, аңызақты. Қаңтар айының орташа жылдық температурасы -7-12°С, шілдеде 24-27°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150-250 мм. Қаратаудан Үшбас, Үштөбе, Торлан, Балдысу, Жылыбұлақ, тағы басқа шағын өзендер басын алады. Батыс жағындағы Көктөбе елді мекенінің жанынан Суындық өзенінің мүлдем тартылып қалуына байланысты, "Суындық" су қоймасы салынуы қолға алынады. Қызылкөл, Ақжайқын, Айдын, т.б. көлдері бар. Ауданда уран кентасы, таскөмір өндіріледі. Жерінің басым бөлігі сұр топырақты, сор, сортаңды, құмды. Өсімдіктерден жусан, бұйырғын, көкпек, жыңғыл, сексеуіл; таулы өңірде киік оты, тобылғы, қызылқайың өседі. Жануарлардан қасқыр, қарсақ, түлкі, қоян, жабайы шошқа, киік, күзен, борсық, бауырымен жорғалаушылар мекендейді. Созақ ауданының тұрғындарының құрамы көп ұлтты. Халқының 90% астамы - қазақтар, қалғаны - өзбектер, орыстар және басқа ұлт өкілдері. Аудандағы ірі елді мекендер: Шолаққорған, Созақ, Теріскей, Таукент, Қыземшек, Шақырық, Қарақұр, Құмкент ауылдары. Ауылда қаракөл қойын, түйе, жылқы, биязы жүнді қой, етті-сүтті ірі қара, астық өндіруге маманданған 10 кеңшар болған. Олардың негізінде 329 шаруашылық нысаны құрылды: 8 өнеркәсіп нысаны, 321 агроқұрылым. Өнеркәсіп кәсіпорындары облыстағы тау-кен өндірісінің негізгі (87,5%) өндірушілері. Ауыл шаруашылығының жетекші саласы - ет, сүт өндіру болып табылады.
Line 35 ⟶ 61:
== Шаруашылығы ==
Ауданда қаракөл қойы, түйе, жылқы, биязы жүнді қойы, етті сүтті ірі қара өсіруге, астық өндіруге маманданған 10 кеңшар болды, кейін олар мемлекет меншігінен алынды. Өнеркәсіп кәсіпорындары облыстағы таукен өндірісінің негізгі (87,5%) өндірушілері. Ауылдың шығысының жетекші саласы ет а.ш ның өнімінің 58,8%)-ы, сүт өндіру 17,2% болып табылады. Ауданда облыстағы сиырдың 3,2%-ы мен ешкінің 9,6 %-ы қаракөл қойының 24,7%-ы, жылқының 5,8%, түйенің 50,1%-ы, құстың 2,1%-ы өсіріледі. 40-ан астам жалпы орта білім беретін, кәсіптік-тех., музыка, спорт мектептері, кітапханалар, аудандық газет, аудандық мәдениет үйі, халық театры, клубтар, аудандық аурухана, емхана, тубдиспансер, фельдш. акушерлік пунктер тұрғындарға қызмет көрсетеді. Созақ топырағында [[Ысқақ бап]], [[Қарабура]], [[Баба түкті Шашты Әзіз]], [[Саңғыл би]], т.б. әулиелерге қойылған тарихи ескерткіштер бар. Ауданда қазақтың әйгілі күйші сазгері [[Сүгір Әліұлы|Сүгір]] туып өскен.
== Созақ ауданының мешіті ==
[[Созақ мешіті]] 19 ғ-дың соңы 20 ғ-дың басы сәулет өнері ескерткіші. Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданындағы Созақ ауылында орналасқан. Созақ мешіті тік төртбұрышты ғимарат. Ескерткіш күйдірілген кірпіштен тұрғызылған, сонымен қатар ағаш конструкциялы бөлшектер кеңінен пайдаланылған, шатыры қоңылтырмен жабылған. Мешіт негізінен айуанмен жалғасатын шаршы намаз залдан тұрады. Ғимараттың маңызды композициялы өзегі жоғарғы бөлігінде витражы және бұрыш бұрышында үйлесімді мұнаралары бар биік порталды дарбаза мен алдыңғы беті болып табылады. Айуанның қаңылтыры шатырын оймышты сәндә бағаналар тіреп тұр. Сонымен қатар Созақ мешітінің композициясында Орталық Азия мен орыс архитектурасының элементтері қатар қолданылған.<ref>"Қазақстанның Ұлттық энциклопедиясы", 2013 ж.</ref>
==Тарихи ескеркіштер==
===Баба Түкті Шашты Әзіз әулие кесенесі===
Аудан тереториясында орналасқан, құнды саналатын тарихи мұнаралардың бірі - Баба Түкті Шашты Әзіз мазары. Құмкент ауылының маңындағы Жылыбұлақ жерінде орналасқан Баба Түкті Шашты Әзіз кесенесі бүткіл қазақ жұрты қиын қыстауда табынатын, жауға шапқанда ұрандататын киелі әулие болған. Күш атасы Қажымұхан додаға түскенде: -«Уа аруақ, Баба түкті Шашты Әзіздің рухы қолдай гөр»-деп сыйынған.
Line 57 ⟶ 83:
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Оңтүстік Қазақстан облысы}}
|