Опера (музыка): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Опера''' ({{lang-it|ореrа}} - дәлме-дәл шығарма, {{lang-la|ореrа}} - еңбек, бұйым, туынды) — музыкалық өнер жанры.

 

Операның әдеби негізі (либретто) музыкалық драматургия және ең алдымен вокалдық музыка формаларының тәсілдері арқылы өзінің көркемдік шешімін табады. Ол - вокалдық пен аспаптық муз., [[драматургия]], [[хореография]] ([[балет]]) және [[бейнелеу]] өнерінің (декорация, [[костюм]]) бірлестігінен туған театр шығармасы, яғни осындай әртүрлі өнер түрлерін біртұтас театр әрекетіне біріктіретін [[синтез]]ді жанр. Жеке айтылатын ән ([[ария]], [[ариозо]], [[каватина]], [[монолог]], [[баллада]]), речитатив (тақпақ сазды қысқа әуен), [[ансамбль]] ([[дуэт]], [[трио]], [[квартет]], [[квинтет]]), хор көріністері, би, оркестрлік нөмірлер (увертюра, [[антракт]]) опералық музыканың түрлеріне жатады.

 

 

Алғашқы орыс опералары 18 ғасырдың 70-жылдары пайда болды. Классикалық орыс операсының негізін салған М.И.Глинка. Оның халықтық-патриоттық тақырыпқа жазылған "Иван Сусанині" (1836) мен "Руслан мен Людмиласы" (1842) реалистік опера өнерінің үлгілері болып табылады. [[Ресей]]де тұңғыш әлеуметтік-тұрмыс драмасын А.С. Даргомыжский ("Русалка", 1855) жазды. "Құдіретті топ" композиторлары орыс операсын одан әрі дамытып, оның классикалық үлгілерін жасады: [[Мусоргский Модест Петрович|М.П. Мусоргскийдің]] муз. драмалары ("Борис Годунов", 1869, "Хованщина", соңғысын 1883 жылы [[Римский-Корсаков|Н.А. Римский-Корсаков]] аяқтаған), А.П. Бородиннің "Князь Игорі", (1888 жылы Римский-Корсаков пен А.К. Глазунов аяқтаған), Римский-Корсаковтың "Садкосы" (1881) т.б. Музыкалық театрда [[Чайковский Пётр Ильич|П.И. Чайковскийдің]] опералық шығармашылығы ерекше орын алады. Оның опералары ("Евгений Онегин" 1878, "Қарғаның мәткесі", 1890) нәзік психологиялық әсер-қуатымен, адамның жан дүниесін терең сезінуімен ерекшеленеді. Орыс операсының дамуына мол үлес қосқан композиторлар: [[Рубинштейн Антон Григорьевич|А.Г. Рубинштейн]], ("Демон", 1871), [[Рахманинов Сергей Васильевич|С.В. Рахманинов]] ("Алеко", 1892), А.Н. Серов, т.б. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырда әртүрлі музыкалық ағымдар опералық өнерде де бой көрсетті. Мысалы, импрессионизм К.Дебюссиді, [[экспрессионизм]] [[Рихард Штраус|Р.Штраустың]], А.Шенбергтің,, т.б. композиторлардың шығармаларында белең алды. 20 ғасырда [[КСРО]] елдерінде де [[Украина]]да - Г.И. Майборода; [[Әзірбайжан]]да - Ү.А. Ғаджыбеков; [[Грузия]]да - З.П. Палиашвили т.б.) опера өнері өркен жайды. Тарихи және замануи [[сюжет]]ке опера жазған композиторлар [[Дзержинский|И.И.Дзержинский]], Н.Г. Жиганов, Д.Б. Кабалевский, Э.Капп, Ю.С. Мейтус, С.С.Прокофьев, [[Жұбанов Ахмет Қуанұлы|А.Жұбанов]], [[Брусиловский Евгений Григорьевич|Е.Г. Брусиловский]], [[Мұқан Төлебаев|М.Төлебаев]], т.б. Қазақстанда опера жанры 20 ғасырдың 30 жылдары туды. Алғашқы опералық шығармалар музыкалық пьеса және драма түрінде болды. Олар түгелдей қазақтың халық музыкасына, оның ән-күй байлығына негізделіп жазылды. 1934 жылы [[Брусиловский Евгений Григорьевич|Е.Г. Брусиловский]] казақтың тұңғыш операсы [[Қыз Жібек|"Қыз Жібекті"]], одан кейінгі жылдары Жұбанов пен [[Хамиди Латиф Абдулхайұлы|Л.А. Хамиди]] "Абай" (1944), М.Төлебаев [[Біржан - Сара (опера)|"Біржан - Сара"]] (1946), Қ.Қожамияров "Назугум" (1956), [[Мұхамеджанов Сыдық|С.Мұхамеджанов]] "Айсұлу" (1964), [[Рахмадиев Еркеғали|Е.Рахмадиев]] "Қамар сұлу" (1963) және [[Жұбанова Ғазиза|Ғ.Жұбанова]] [[Еңлік-Кебек|"Еңлік-Кебекті"]] (1975) жазып, ұлттық операны кәсіби тұрғыда жаңа белеске көтерді. Егемендік алғаннан кейінгі жылдары қазақ операсы жаңа сатыға көтерілді. Е.Рахмадиевтің "Абылай хан" операсы (2004) елеулі оқиғаға айналды. 2000 жылы [[Астана қаласы]]нда Опера және балет театры ашылды. 2013 жылы Астана қаласында жаңа "Астана-опера" ұлттық опера және балет театры ашылды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>

 

 

[[Санат:Опера]]