Саятшылық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш «Аңшылық» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен)
Тег: дереккөзін өшірді!
1-жол:
'''СаятшылықАңшылық-саятшылық'''- қазақтың байырғы да қосалқы кәсібінің, сондай-ақ [[көшпелілер]] үшін күнкөрістің әрі көңіл көтерудің бір саласы. Бұл кәсіптің маманын '''аңшы''' және '''саятшы''' деп атаған. Аңшылықтың бейнеті, еңбек шығыны аз, бірақ табысы құнды-бағалы аң терісі, еті, қауырсыны, мамығы – қай-қайсысы да адамдардың қажетіне жараған. Құрал-сайманның үнемі жетіліп отыруы аңшылықтың да өзгеріп отыруына әсер етті. Ертеде адам аңшылықта ор қазу, тор, тұзақ, қақпан құруды қолданса, кейін атпен қуып, ит қосып, құс салып, садақпен, мылтықпен атуды үйренді.
== Аң аулау тәсілдері ==
 
Аң аулаудың кең таралған тәсілі – '''қақпан құру'''. Қасқырға, түлкіге арналған қақпандар әр түрлі болады. Қақпанмен аң аулайтын аңшы күнде, күнара қақпандарын аралап, тексеріп жүреді, жанына ит ертпейді, себебі иті қақпанға түсіп қалуы мүмкін. Аңшының қолында қақпанға түскен аңды атып немесе соғып алатын қару болуы керек.
 
Ертеден келе жатқан тәсілдәң бірі – аңды садақпен атып алу. '''Садақ''' – жебе атуға арналған құрал. '''Садақ''' – адамзаттың ең бір көне аңшылық қаруы, бертін келе жауынгерлік қаруға айналды, бірақ мылтық шыққан соң оның маңызы төмендеп қалды. Әйтсе де, қазақ арасында өткен ғасырға дейін аңшылықта кең пайдаланылды. Қарапайым садақты тобылғы, үйеңкі, т.б. қатты ағаштан жасайды. Күрделі садақтың сыртқы жағына сіңір тартып, ішкі жағын мүйізбен қаптап, сүйек қағып, баптап әшекейлейді. Екі ұшын иіп, қайыспен тартып қояды. Бұл серіппелі қайысты «адырна» деп атайды. Жебе – садақтың оғы. Жақсы аңшының қолындағы садақ – өте сенімді қару; ұшқан құсты, қашқан аңды садақтың оғы жететін жерден жіберілмейді.
Бұл кәсіптің маманын [[аңшы]] және саятшы деп атаған. Аңшылықтың бейнеті, еңбек шығыны аз, бірақ табысы құнды - бағалы [[аң терісі]], еті, [[қауырсын]]ы, мамығы - қай-қайсысы да адамдардың қажетіне жараған. Құрал-сайманның үнемі жетіліп отыруы [[аңшылық]]тың да өзгеріп отыруына әсер етті. Ертеде адам аңшылықта [[ор]] қазу, [[тор]], [[тұзақ]], [[қақпан]] құруды қолданса, кейін атпен қуып, ит қосып, құс салып, [[садақ]]пен, мылтықпен [[ату]]ды үйренді.<ref>Сен білесің бе?: Саятшылық ISBN 9965-26-407-4</ref>
Аң аулау өнерінде көптеген айла-тәсілдер қолданылады.
Құмды жерде ірі аша тұяқты аңдардың және қансонарда қасқыр мен түлкінің ізіне түсіп іздеп тауып, түрлі әдістермен ұстайтын болған. Аңды атпен қуып ұстағанда түрлі тәсілдерді пайдаланған. Мәселен, киік, қарақұйрық тәрізді аңдарды қарға омбылатып ұстаған. Қасқырларды сары аязда күні бойы дамылсыз қуып, терлетіп, келесі күні денесіне мұз қатырып қайта қуған.
Аңның жүретін жолына ірілігіне қарай (терең, таяз, кең, тік, көлбеу) ор қазып аулау да кең таралған. Інге жасырынған аңдардың ініне түтін жіберіп, таяз ін болса, су құйып шығарып ұстаған. Сонымен қатар інде жатқан түлкі, қарсақ сияқты жүндес аңдарға ұшы айыр '''«бұрауды»''' аңға жеткізе салып, бұрай отырып, суырып алған.
Аңшы жасырынып, қасқыр болып ұлу арқылы қасқырларды, тышқан болып шиқылдау арқылы түлкіні шақырып атып алатын болған. Суыр аулағанда түлкі, қарсақ құйрығынан жасалған бұлғауышты бұлғай отырып еңбектеп жақындап, айбат шегіп қашпай отырған суырды атып алуды бұлғап ату деп атаған.
== Аңшылыққа байланысты салт-дәстүрлер ==
* '''Салбурын''' – аңшылық термин. Аңшы, саятшы жігіттердің топ болып, бірнеше күн бойы аңға шығуын '''«салбурын»''' деп атайды. Мұны аңшылық мерекесі десе де болады. Бұл күні алған аң бәріне бірдей тең бөлінеді. Ауылдағы ақсақалдардың жолы бөлек есептеледі. Салбурын – аңшылардың ерлігі мен ептілігін, азаматтығын сынайтын жол.
* '''Байлау''' салты бойынша соғып алған аңды, олжаны, тауып алған затты әр адам жанындағы кісілерге сыйға тарту керек. Мұны қазақтар '''«байлау»''' дейді. Ол – мәрттіктің белгісі. Бұл дәстүрді бұзған адам тәртіпті бұзған адаммен бірдей саналған.
* '''Сонар''' – аңшылар үшін өте қызықты сәттердің бірі. Қыстың тынық күні жер бетін ұлпа қар жапқанда аңдардың ізі тайға таңба басқандай сайрап жатады. Аңшылар бұл күнді асыға күтіп жүреді де, аңның ізіне түсіп соғып алады.
* '''Сыралғы''' «Батырдан – сауға, аңшыдан - сыралғы» деген мәтел осыған байланысты айтылған болуы керек. Бұл – олжалы, қанжығасы қанданып келе жатқан аңшыдан немесе саятшыдан кездескенде сұралатын жол. Мәрт аңшылар мұндайда «сыралғы» сұрағанның сөзін жерге тастамайды.
== Дереккөздер ==
"Сен білесің бе"энциклопедиясы
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D1%82%D1%88%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%9B
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Саятшылық» бетінен алынған