|
[[File:Regenwurm.ogv|thumb|Annelіda қозғалуы]]
{{Automatic taxobox
'''Буылтық құрттар ''' (Annelіda) – [[Омыртқасыздар|омыртқасыз]] жануарлардың ішіндегі үлкен бір типі. Қазіргі уақытта 9 мыңдай түрі белгілі. Б.Буылтық қ.құрттар 2 тип тармағына бөлінеді: белдеусіздер және белдеулілер. Белдеусіздердің 1 класы – көпқылтанды құрттар, ал белдеулілердің 2 класы – азқылтанды құрттар және сүліктер бар. Б.Буылтық қ-дыңқұрттардың денесі ұзын, бірнеше мм-ден 3 м-ге дейін, біркелкі бөлшектелген сегменттерден тұрады. [[Эпителий]] қабатының астында [[сақина]] тәрізді қиғаш бұлшық еттері орналасқан, солардың жиырылуы нәтижесінде құрттар қозғалады. Б.Буылтық қ-дақұрттарда екі жақты симметриялы, сегменттелген, ішкі сұйыққа толы өзіндік қабатының болуымен ерекшеленетін целом қуысы болады. Б.Буылтық қ-дыңқұрттардың жүйке жүйесі жақсы дамыған, ол жұтқыншақ үсті ганглиядан және ұзынынан орналасқан құрсақ [[жүйке]] талшықтары тізбегінен тұрады. Қан айналу жүйесі көпшілігінде тұйық біткен, ол арқа қан тамырынан ([[қан]] арттан алға қарай ағады) және құрсақ қан тамырынан (қан алдан артқа қарай ағады) құралады. Терісімен, ал кейбір түрлері желбезек арқылы тыныс алады. Ас қорыту жүйесі алдыңғы, орта және аналь саңылауымен аяқталатын артқы ішектен құралады. Зәр шығару жүйесі – метанефридиялы (әрбір сегментінде орналасқан қос түтікшелер арқылы зәр шығару), кейбір түрлерінде протонефридиялы (қарапайым немесе тармақталған каналдар арқылы зәр шығару). Б.Буылтық қ-дыңқұрттардың көпшілігі – гермафродитті, ішінде дара жыныстылары да бар. Төм. сатыдағы өкілдерінің дамуы метаморфоз арқылы жүреді. Олардың [[Дернәсіл|дернәсілі]]н – трохофера деп атайды. Б.Буылтық қ.құрттар теңізде, тұщы суда, [[топырақ]] арасында тіршілік етеді. Олар Қазақстанның барлық аудандарында кездеседі. Паразиттік тіршілік ететіндері де бар. Көптеген түрлерімен [[балықтар]] қоректенеді. Б.Буылтық қ-ғақұрттарға жататын [[жауын құрт|жауын құрты ]] топырақты құнарландырады, ал сүлік медицинада қолданылады. ▼| taxon = Annelida
| fossil_range = {{Geological range|Early Ordovician|Recent|ref=<ref name=Budd2000>{{BuddJensen2000}}</ref>}}
==Пайдаланылған әдебиет==
| image = Nerr0328.jpg
“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том
| image_caption = ''Glycera sp.''
{{stub}}
| authority = [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]], 1809
{{wikify}}
| subdivision_ranks = Classes and subclasses
| subdivision =
Class [[Polychaeta]] ([[paraphyly|paraphyletic]]?)<br />
Class [[Clitellata]] (see [[#Classes and subclasses of Annelida|below]])<br />
[[Oligochaeta]] – [[earthworm]]s, etc.<br />
[[Branchiobdellida]]<br />
[[Hirudinea]] – [[leech]]es<br />
Class [[Myzostomida]]<br />
Class [[Archiannelida]] ([[polyphyly|polyphyletic]])
}}
▲'''Буылтық құрттар ''' (Annelіda) – [[Омыртқасыздар|омыртқасыз]] жануарлардың ішіндегі үлкен бір типі. Қазіргі уақытта 9 мыңдай түрі белгілі. Б. қ. 2 тип тармағына бөлінеді: белдеусіздер және белдеулілер. Белдеусіздердің 1 класы – көпқылтанды құрттар, ал белдеулілердің 2 класы – азқылтанды құрттар және сүліктер бар. Б. қ-дың денесі ұзын, бірнеше мм-ден 3 м-ге дейін, біркелкі бөлшектелген сегменттерден тұрады. [[Эпителий]] қабатының астында [[сақина]] тәрізді қиғаш бұлшық еттері орналасқан, солардың жиырылуы нәтижесінде құрттар қозғалады. Б. қ-да екі жақты симметриялы, сегменттелген, ішкі сұйыққа толы өзіндік қабатының болуымен ерекшеленетін целом қуысы болады. Б. қ-дың жүйке жүйесі жақсы дамыған, ол жұтқыншақ үсті ганглиядан және ұзынынан орналасқан құрсақ [[жүйке]] талшықтары тізбегінен тұрады. Қан айналу жүйесі көпшілігінде тұйық біткен, ол арқа қан тамырынан ([[қан]] арттан алға қарай ағады) және құрсақ қан тамырынан (қан алдан артқа қарай ағады) құралады. Терісімен, ал кейбір түрлері желбезек арқылы тыныс алады. Ас қорыту жүйесі алдыңғы, орта және аналь саңылауымен аяқталатын артқы ішектен құралады. Зәр шығару жүйесі – метанефридиялы (әрбір сегментінде орналасқан қос түтікшелер арқылы зәр шығару), кейбір түрлерінде протонефридиялы (қарапайым немесе тармақталған каналдар арқылы зәр шығару). Б. қ-дың көпшілігі – гермафродитті, ішінде дара жыныстылары да бар. Төм. сатыдағы өкілдерінің дамуы метаморфоз арқылы жүреді. Олардың [[Дернәсіл|дернәсілі]]н – трохофера деп атайды. Б. қ. теңізде, тұщы суда, [[топырақ]] арасында тіршілік етеді. Олар Қазақстанның барлық аудандарында кездеседі. Паразиттік тіршілік ететіндері де бар. Көптеген түрлерімен [[балықтар]] қоректенеді. Б. қ-ға жататын жауын құрты топырақты құнарландырады, ал сүлік медицинада қолданылады.
[[Санат:Құрттар]]
| 