Абыз (адам): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Көпейұлы, Мәшһүр Жүсіп → Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы using AWB |
|||
3-жол:
Абыздың ел басқару жүйесіндегі жəне тіршілікқамына байланысты алуан түрлі салттар мен ғұрыптарды, наным-сенімдер, жосындарды атқарудағы айрықша рөлі оның қоғамдағы аса беделді əлеуметтік тұлға болуына ықпал етті. Абыз əскери жорықтарда ұрыс барысына əсер ету, оған күш дарыту жəне қарсы жақтың күшін əлсіретуге бағытталған арнайы магиялық шараларды атқарған. Aбыздардың негізгі қызметі – хан, қолбасшы төңірегінде болып сəуегейлік, болжаушылық жасау.
Деректерге қарағанда, абыздар жеке-дара əлеуметтік діни категория ретінде ерте орта ғасырда қалыптасқан. Алайда қазақ қоғамында абыздар атқаратын міндеттерді көп ретте [[бақсы]], [[жырау]], [[жауырыншы]], [[жадышы]] да атқара берген. [[Фольклор]]шы [[Тұрсынов Едіге|Е.Тұрсынов]] байырғы əскери болжаушы-абыз қызметін кейіннен жырау типі алмастырған дейді. Қазақта абыздардың қызметі аса күрделі сипатта болған. Бұған [[Абай Құнанбайұлы|Абайдың]] төмендегі сипаттамасы дəлел бола алады.''«Құтайба атты кісі Қашқарға шейін келіп, халықты исламға көндіргенде бұлар мұсылман болдық депті. Сөйтсе де, бұрыннан бақсы-[[балгер]]лерге иланып, отқа, шыраққа табынатын əдеттерімен [[ислам]]ды тез түсініп кете алмапты. Ол кезде шала-пұла хат таныған кісісі болса, оны «абыз» дейді екен. Ол абыз демек, əуелде шаман дініндегілердің өз [[молда]]сына қоятын аты екен»''. ''Ежелгі бақсы-жыраулардың бір тобы абыз деп аталған'' - дейді академик [[
Абыздың ерекшелігі ескі заманның хаттарын, жазылған сөздерін тани білген, тасқа, ағашқа, теріге түсірген жазуларын оқи білген. Далада тасқа түсірген жазулар кездессе, қазақтар оны пəлен абызға көрсет деп отыратын болған. Қазақта «[[киіз кітап]]» дейтін ұғым абыз аттарымен байланысты. ''«Абыздар бір жерде отырмайды, ылғи тау-тасты аралап, тасқа жазу түсіріп, ескі жазуларды оқып жүреді, жирен атқа мініп ел қыдырып, қобыз тартып, сарын айтып, сəуегейлік құрып жүретін болған. Қазақ абыздарының бір ерекшелігі олар сахарада əр заманда үстем болған салт-сананы біріктіріп (тəңірі, будда діні, мани), олардың аралас (синкретті) түрін қолданған»'', – деп жазaды Ə.Марғұлан.
| |||