Уикипедия

Шығыс Қазақстан облысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
141-жол:
 
*Адамдардың саны
**[[Өскемен]] - 288,0 мың
**[[Семей]] - 277,0 мың
**[[Риддер]] - 52,0 мың
**[[Зырянов]] - 40,1 мың
**[[Аягөз]] - 36,6 мың
**[[Зайсан]] -15,2 мың
**[[Шемонаиха]] -16,1 мың
**Шарда[[Шар]] - 7,5 мың
**[[Курчатов]] - 10,1 мың
**[[Серебрянск]] - 0,3 мың
**[[Глубокое]], [[Үлбі]], [[Шүлбі]], [[Жезкент]], [[Белоусовка]], [[Жаңа Бұқтырма]], т.б. кенттерде, өнеркәсіптік маңызына қарай тұрғындар саны 0,3 мыңнан 10,0 мыңға дейін жетеді.
===Тығыздығы===
Облыс халқының орташа тығыздығы әр 1 км<sup>2</sup>-ге шаққанда 5,1 адам.
Халықтың ең жиі қоныстанған жерлері – Ертістің оң жағалауы, әсіресе Кенді Алтайдың тауаралық жазықтары. Глубоков, Бородулиха және [[Шемонаиха аудандарындаауданы|Шемонаиха ауданында]] бұл көрсеткіш 9-дан 12,7 адамға, ал Өскемен қаласының төңірегінде 186 адамға, Семей қаласының төңірегінде 133,5 адамға дейін барады. Ауылдық жердің қоныстануы да әркелкі.
===Ұлттық құрамы===
*[[қазақтар]] - 49 % астам
*[[орыстар]] - 44% астам
*басқа ұлттар - шамамен 5,5%
 
==Шаруашылығы==
Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанның ең ірі индустриялды-аграрлық аймағы саналады. Шаруашылығының басты саласы – [[өнеркәсіп]]. Оның құрамында кен өндіру, түсті металлургия, энергетика, машина жасау, құрылыс материалдар өнеркәсібі, ағаш өңдеу, тамақ және жеңіл өнеркәсіптері дамыған. 2006 ж. облыс өнеркәсібінің барлық салалары 399,1 млрд теңге көлемінде өнім өндірді, бұл бүкіл ел өнеркәсібі өндірісінің 6,2%-на тең.
===Кен өндіру өнеркәсібі===
Облыс өнеркәсібінің негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды. Бұл салада 197 нысан жұмыс істейді (2006). Негізгі өндірілетін өнімдері – [[түсті металл]] ([[мыс]], [[мырыш]], [[күміс]]), [[алтын]], [[титан]], [[көмір]]. 2005 ж. облыс бойынша 10,8 млн. т түсті металл кентасы өндірілді. Кентасты негізінен [[Риддер]] және [[Зырянов]] [[полиметалл]] кен аудандарындағы [[Қазақмырыш|“Қазақмырыш” АҚ-на]] қарасты кеніштер, [[Ертіс]] маңы полиметалл кенді ауданындағы [[Қазақмыс|“Қазақмыс корпорациясына”]] қарасты кәсіпорындар өндіреді.
[[Асыл металл]] өндіру саласы бойынша Шығыс Қазақстан облысында 27 кәсіпорын бар. Оларда 3,5 мыңнан астам адам жұмыс істейді, 17,3 т алтын өндіріледі. Негізгі алтын өндірушілерге “Бақыршық” кен кәсіпорны, “ФИК”, “Алел”, “Алтынтөбе” АҚ-ның, “Андас Алтын”, “Даңқ”, “Жерек”, “Іnter Gold Capіtal” ЖШС-терінің кеніштері жатады.
2006 ж. Өскеменнің титан-магний комбинатын жергілікті шикізатпен қамтамасыз ететін (Көкпекті ауданында) Сәтбаев атындағы ильменит құмының кен орны іске қосылды. Ол жылына 15,0 мың т ильменит концентратын береді. Облыстағы көмір өндіру 6 нысан бойынша жүзеге асырылады. Ол негізінен “Қаражыра ЛТД” ЖШС-не қарасты Қаражыра, Кендірлік және [[Алакөл көмір кені|Алакөл кен]] орындары.
 
Облыс өнеркәсібінің басты түсті металлургиясы [[Қазмырыш|“Қазмырыш”]], [[Өскемен Титан-Магний Комбинаты|“Өскемен титан-магний комбинаты”]], [[Үлбі металлургия зауыты|“Үлбі металлургиялық зауыты”]] АҚ-дары, [[Қазақмыс|“Қазақмыс корпорациясы”]] АҚ-ның “Шығыс Қазмыс” бөлімшесін, ҚР Ұлттық банкісінің РМК “Қазақстан монета сарайы”, “Қазниобий Ертіс химия-металлургия зауыты”, “Ертіс сирек элементті компаниясы”, “Қазмырыштех” ЖШС-терін қамтиды. Бұл кәсіпорындар өздерінің шығарған сан алуан, бағалы өнімдері бойынша дүние жүзіне белгілі.
 
===Электр энергетикалық кешені===
Облыстың электр энергетикалық кешенінің құрамында Ертіс өзеніндегі [[Бұқтырма Су Электр Стансасы|Бұқтырма]], [[Өскемен Су Электр Стансасы|Өскемен]], [[Шүлбі Су Электр Стансасы|Шүлбі СЭС-тері]], [[Үлбі]] мен [[Громотуха]] өзендері бойындағы Риддер СЭС каскадтары, Өскемен, Риддер, [[Семей Жылу-Электр Орталықтары|Семей ЖЭС-тері]], т.б. кәсіпорындар бар.
 
===Машина жасау және металл өңдеу өнеркәсіп===
Облыстың машина жасау және металл өңдеу өнеркәсіп кешені 18 ірі және қуаты орташа кәсіпорындарын біріктіреді де, мұнай кәсіпшілік және металлургия өнеркәсібі жабдықтарын, тұрмыстық электр қозғалтқыш пен сорғыларды, конденсаторлар, техникалық және кабельдік өнімдер, металл бұйымдарын пісіретін электродтар, т.б. көптеген өнімдер жасап шығарады.
*2006 ж. бұл саланың кәсіпорындары 26,8 млрд. теңге өнеркәсіп өнімдерін өндірді. Кейінгі жылдары облыстың машина жасау өнеркәсібі жаңа кәсіпорындармен толықты.
*2003 ж. Өскемен “Бипэк-Авто” компаниясы АвтоВАЗ компаниясымен бірлесіп жеңіл автомобиль зауытын іске қосты.
*2005 – 2006 ж. осында “Шкода” жеңіл автомобильдерін құрастыру жөніндегі линиялар, “Семей машина зауыты” АҚ-ның негізінде автомобиль агрегаттары мен түйіндерін шығаратын желі іске қосылды.
*Болашақта Өскемен, Семей қалаларында, т.б. жаңа машина жасау кәсіпорындарын орналастыру көзделген.
 
===Ағаш өңдеу өнеркәсібі===
Шығыс Қазақстан облысының ағаш өңдеу өнеркәсібі негізінен “Ертістрансойл”, “Жаңасемейшпалзауыты”, “Өскемен Иннотекс”, “Өскемен жиһаз комбинаты” сияқты құрамында бірнеше нысандары бар 4 ірі және орташа қуатты кәсіпорындарды қамтитын ЖШС-терден тұрады. Олар кесілген ағаш материалдарын, дайындамалар, үй салуға қажет бөренелер, терезе мен есік жақтауларын жасауға маманданған. Жиїаз жасау өнеркәсібінің құрамында 119 кәсіпорын бар, олардың алтауы ірі және орта қуатты. Жылына 30 мың м<sup>3</sup> фанера, жиһаздық тақта, ДСП шығаратын өндіріс Бородулиха ауданында іске қосылды.
 
===Жеңіл өнеркәсібі===
Облыстың жеңіл өнеркәсібі тігін және тоқыма бұйымдарын, мата-жүн, аяқ киім, құрылыс киізін, тон және былғары бұйымдарын өндіретін “Рауан” АҚ-н, “Семмамжабдық фирмасын”, “Ника”, “Семей байпақ-шұлық фабрикасы”, “НИМЭКС-Текстиль” ЖШС-терін, “Қазруно” СФ АҚ-ын, “Роза”, “Тыныс-V” және “Семей былғары-аң терісі комбинаты” ЖШС-ын қамтиды. Бұлардың құрамында 133 кәсіпорын бар, олардың 118 тоқыма және тігін саласына, 15 былғары, былғары аяқ киім және бұйымдар шығаратын салаға жатады. Бұл өнімдердің біраз бөлігін зағиптар мен кереңдер қоғамдарының оқу-өндірістік кәсіпорындары жасайды.
 
===Тамақ өнеркәсібі===
Шығыс Қазақстан облысыда тамақ өнеркәсібі саласы да жақсы дамыған. Оның құрамында [[Семей Ет Комбинаты|“Семей ет комбинаты” АҚ]], [[Шемазат|“Шемазат” ЖШС (Риддер ет комб.)]], “Эмиль” ЖШС, “Шығыс-сүт” корпорациясы жұмыс істейді.
2005 ж. бұл сала (толықты):
*Зайсан ауданы Қарабұлақ ауылындағы балық өңдейтін “Балық Продукт Восток”,
*Глубоков ауданындағы “Аргонавт ШҚ”,
*Зырянов ауданындағы картоп өңдейтін “Плюс”, вафли
*Вафли өндіретін “Смик” ЖШС-і және шұжық
*Шұжық бұйымдарын өндіретін “Хорс”,
*Аягөз қаласында салынған мал соятын және ет өңдейтін “Рауан”, және
*Қатонқарағай ауданындағы “Заготпромторг” ЖШС-терімен толықты.
 
===Құрылыс материалдары өнеркәсібі===
Құрылыс материалдары өнеркәсібінің құрамында “Силикат”, “Өскемен арматура зауыты”, “Семейцемент зауыты” АҚ-тары, т.б. ірі және орташа қуатты кәсіпорындар жұмыс істейді. Ең ірі кәсіпорындарда құрылыс материалдарын өндірудің жаңа технологиялары енгізілуде.
===Ауыл шаруашылығы===
Шығыс Қазақстан облысында 1997 жылға дейін ауыл шаруашылығымен әр түрлі саладағы -
*55 ұжымшар,
*199 кеңшар және
*57 мемлекеттік
ауыл шаруашылық кәсіпорындар айналысты.
Таратылған ұжымшарлар мен кеңшарлар негізінде облыста жаңадан әр нысандағы шаруашылықтар құрылып, олардың саны 15,5 мыңға жетті. Оның ішінде 15,1 мыңы – шаруа қожалықтары.
Облыс бойынша 10,48 млн. га ауыл шаруашылық жер бар, оның :
*1419,6 мың га егістік,
*736,1 мың га шабындық,
*8247,9 мың га жайылым болды. 2005 ж. облыста егіс аумағы 1018,5 мың га-ға жетті, оның 65,4%-ы Бородулиха, Үржар, Шемонаиха, Глубоков және Көкпекті аудандарында орналасқан.
2005 ж. облыста егіс аумағы 1018,5 мың га-ға жетті, оның 65,4%-ы [[Бородулиха]], [[Үржар]], [[Шемонаиха]], [[Глубокое|Глубоков]] және [[Көкпекті]] аудандарында орналасқан.
 
Шығыс Қазақстан облысының өсімдік шаруашылық [[Дәнді бұршақ дақылдары|дәнді-бұршақ дақылдарын]], [[картоп]], [[көкөніс]], [[күнбағыс]], [[малазықтық дақылдар] өсіруге маманданған.
Шығыс Қазақстан облысының өсімдік шаруашылық дәнді-бұршақ дақылдарын, картоп, көкөніс, күнбағыс, малазықтық дақылдар өсіруге маманданған. 2005 ж. шаруашылықтың барлық санаты бойынша дәнді бұршақ дақылдар егісі 586,4 мың, картоп 25,7 мың, көкөніс 9,7 мың, малазықтық дақылдар 128,3 мың га-ға, ал күнбағыс егісі 264,6 мың га-ға жетті: бұл бүкіл Қазақстандағы күнбағыс егісінің 58,2%-на тең. Мал шаруашылығы ірі қара, жылқы, қой мен ешкі, шошқа, құс және ара өсіруге маманданған. 2005 ж. облыста ірі қара мал саны 734,8 мың (оның 312,1 мыңы сиыр), жылқы 149,6 мың, қой мен ешкі 1762,7 мың, шошқа 104,3 мың, құс саны 2877,6 мыңға жетті. Соның негізінде облыстағы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша 91,3 мың ет, 634,6 мың сүт, 3,5 мың т жүн, 280,8 млн. дана жұмыртқа өндірілді.
2005 ж. шаруашылықтың барлық санаты бойынша (жетті):
*дәнді бұршақ дақылдар егісі 586,4 мың га-ға
*картоп 25,7 мың га-ға
*көкөніс 9,7 мың га-ға
*малазықтық дақылдар 128,3 мың га-ға
*күнбағыс егісі 264,6 мың га-ға - бұл бүкіл Қазақстандағы күнбағыс егісінің 58,2%-на тең.
 
Мал шаруашылығы [[ірі қара]], [[жылқы]], [[қой]] мен [[ешкі]], [[шошқа]], [[құс]] және [[ара]] өсіруге маманданған.
2005 ж. облыста (жетті)
*ірі қара мал саны 734,8 мың (оның 312,1 мыңы сиыр)
*жылқы 149,6 мың
*қой мен ешкі 1762,7 мың
*шошқа 104,3 мың
*құс саны 2877,6 мың
 
Соның негізінде облыстағы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша
*91,3 мың [[ет]]
*634,6 мың [[сүт]]
*3,5 мың т [[жүн]]
*280,8 млн. дана [жұмыртқа]]
өндірілді.
 
===Транспорт===
Шығыс Қазақстан облысында темір, автомобиль, су және әуе жолы қатынастары дамыған.
Шығыс Қазақстан облысында темір, автомобиль, су және әуе жолы қатынастары дамыған. 2005 ж. облыс бойынша автомобиль жолының ұзындығы 11830 км, темір жолдың ұзындығы 1203 км, су жолының ұзындығы1084 км болды. Автомобиль және су жолының ұзындығы бойынша Шығыс Қазақстан облысы республикада 1-орынды алады. Темір жол көлігі облыс орталығы Өскемен қаласын Семей, Аягөз, Шемонаиха, Риддер және Зыряновск қалаларымен байланыстырады. Облысты шетке шығаратын темір жолы тармақтары: Семей – Алматы, Семей – Локоть және “Защита” – Локоть. 2005 ж. Курчатов – Шар темір жолы салынды, ал оның жалғасы (ұзындығы 150 км) 2007 ж. облыс орталығы Өскемен қаласына дейін жететін болды. Сөйтіп облыста Түркістан – Сібір темір жолымен қиылысатын екінші темір жолы – Курчатов – Шар – Өскемен темір жолы іске қосылатын болады. Автомобиль көлігі автожолдар мен темір жолдар қиылысатын ірі қалалар мен аудан орталықтарында үлкен жол тораптарын жасай отырып, жолаушылар мен жүк тасу жұмыстарын іске асыруда үлкен рөл атқарады. Бұл көліктің жұмысы республикалық маңызы бар Алматы – Семей, Семей – Павлодар, Семей – Курчатов, Жаңғызтөбе – Өскемен, Георгиевка – Көкпекті – Зайсан, Аягөз – Үржар – Бақты; облыстық маңызы бар Аягөз – Баршатас – Қайнар, Семей – Қарауыл – Қайнар, Көкпекті – Самара – Өскемен, Үлкен Нарын – Қатонқарағай – Бергіел, Өскемен – Шемонаиха, Өскемен – Риддер, Өскемен – Зыряновск, Күршім – Қалжыр, Семей – Қайнар асфальт жолдар және көптеген ауыларалық қара жолдар арқылы орындалады. Автомобильді жолының жиілігі бойынша (әр 1000 км<sup>2</sup>-ге шаққанда 38,9 км). Шығыс Қазақстан облысы республикада Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарынан кейін 5-орынды алады.
2005 ж. облыс бойынша:
Су жолы қатынасы түгелдей Ертіс өзені арқылы іске асырылады. Ертіске автомобиль жолдары келіп түйісетін тұстардағы 15-ке жуық елді мекенде өзен айлақтары жұмыс істейді. Өзен жолы арқылы Шығыс Қазақстан облысы Павлодар облысымен, одан әрі Ресейдің Омбы облысымен қатынасады. ▼
*автомобиль жолының ұзындығы 11830 км
Әуе жолы облыс орталығы мен Семей қаласын Астана, Алматы қалаларымен және республиканың басқа облыс орталықтарымен жалғастырады.▼
*темір жолдың ұзындығы 1203 км
Шығыс Қазақстан облысы көліктің барлық түрімен жүк тасымалдаудың көлемі бойынша республикада 1-орында, жолаушылар тасымалдаудың көлемі бойынша Алматы қаласы мен Қарағанды облысынан кейін 3-орында келеді. 2005 ж. олардың жалпы көлемі тиісінше 257,1 млн. т-ға және 969,7 млн. адамға жетті. Жүк және жолаушылар айналымы бойынша да облыс республикада елеулі орындарға ие. 2005 ж. көліктің барлық түрі бойынша жүк айналымы 4904,1 млн. тонна-километр, жолаушылар айналымы 7959 млн. жолаушы-километр болды. ▼
*су жолының ұзындығы1084 км болды.
 
Автомобиль және су жолының ұзындығы бойынша Шығыс Қазақстан облысы республикада 1-орынды алады. Темір жол көлігі облыс орталығы [[Өскемен]] қаласын [[Семей]], [[Аягөз]], [[Шемонаиха]], [[Риддер]] және [[Зыряновск]] қалаларымен байланыстырады.
Облысты шетке шығаратын темір жолы тармақтары:
*Семей – Алматы
*Семей – Локоть
*“Защита” – Локоть
 
2005 ж. Курчатов – Шар темір жолы салынды, ал оның жалғасы (ұзындығы 150 км) 2007 ж. облыс орталығы Өскемен қаласына дейін жететін болды. Сөйтіп облыста Түркістан – Сібір темір жолымен қиылысатын екінші темір жолы – Курчатов – Шар – Өскемен темір жолы іске қосылатын болады.
Автомобиль көлігі автожолдар мен темір жолдар қиылысатын ірі қалалар мен аудан орталықтарында үлкен жол тораптарын жасай отырып, жолаушылар мен жүк тасу жұмыстарын іске асыруда үлкен рөл атқарады.
*Бұл көліктің жұмысы республикалық маңызы бар:
**Алматы – Семей
**Семей – Павлодар
**Семей – Курчатов
**Жаңғызтөбе – Өскемен
**Георгиевка – Көкпекті – Зайсан
**Аягөз – Үржар – Бақты;
*облыстық маңызы бар
**Аягөз – Баршатас – Қайнар
**Семей – Қарауыл – Қайнар
**Көкпекті – Самара – Өскемен
**Үлкен Нарын – Қатонқарағай – Бергіел
**Өскемен – Шемонаиха
**Өскемен – Риддер
**Өскемен – Зыряновск
**Күршім – Қалжыр
**Семей – Қайнар
Автомобильді жолының жиілігі бойынша (әр 1000 км<sup>2</sup>-ге шаққанда 38,9 км). Шығыс Қазақстан облысы республикада Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарынан кейін 5-орынды алады.
▲Су жолы қатынасы түгелдей Ертіс өзені арқылы іске асырылады. Ертіске автомобиль жолдары келіп түйісетін тұстардағы 15-ке жуық елді мекенде өзен айлақтары жұмыс істейді. Өзен жолы арқылы Шығыс Қазақстан облысы [[Павлодар облысы|Павлодар облысымен]], одан әрі [[Ресей|Ресейдің]] [[Омбы облысы|Омбы облысымен]] қатынасады.
▲Әуе жолы облыс орталығы мен [[Семей]] қаласын [[Астана]], [[Алматы]] қалаларымен және республиканың басқа облыс орталықтарымен жалғастырады.
▲Шығыс Қазақстан облысы көліктің барлық түрімен жүк тасымалдаудың көлемі бойынша республикада 1-орында, жолаушылар тасымалдаудың көлемі бойынша Алматы қаласы мен [[Қарағанды облысы|Қарағанды облысынан]] кейін 3-орында келеді. 2005 ж. олардың жалпы көлемі тиісінше 257,1 млн. т-ға және 969,7 млн. адамға жетті. Жүк және жолаушылар айналымы бойынша да облыс республикада елеулі орындарға ие. 2005 ж. көліктің барлық түрі бойынша жүк айналымы 4904,1 млн. тонна-километр, жолаушылар айналымы 7959 млн. жолаушы-километр болды.
 
==Білім алу==
Line 210 ⟶ 287:
 
==Медицина==
Шығыс Қазақстан облысында халықты емдеумен 1600 дәрігер, 11560 орта білімді медициналық қызметкерлер айналысады, әр.
Әр 10 мың адамға шаққанда тиісінше 38,8 дәрігер және 80,8 медициналық қызметкерден келеді, бұл орта республикалық көрсеткіштен біршама жоғары. Дәрігерлер мен медициналық қызметкерлер облыстағы
Медициналық мекемелері:
*106 аурухана,
*414 амбулатория мен емханаларда қызмет көрсетеді. емханалар
Бұл мекемелерде 113 әйелдер консультациялары, 4 ана босанатын үйлер, 36 медициналық жедел жәрдем стансасылары, 60 дербес стоматологиялық емханалар бар. Қазіргі кезде облыстың ауруханаларында 11347 төсек бар, бұл 10000 адамға шаққанда 79,3 төсектен келеді, ал ауру балаларға 1747 төсек, жүкті және босанатын аналарға 788 төсек жабдықталған.
==Мәдениет==
*Драма театрлары:
Облыста мәдениет саласы мекемелерінен Жамбыл және Ф.Достоевский атындағы облыстық 2 драма театры (Өскемен мен Семейде), 276,7 мыңға жуық экспонаты бар 11 мұражай бар. Олардың ең ірілері ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың музейі, облыстық этнографиялық музей, Семей қаласындағы Невзоровтар отбасы атындағы бейнелеу өнерінің облыстық музейі, облыстық тарихи өлкетану-музейі, Шығыс Қазақстан көркемөнер музейі. Тарихи және мәдениет ескерткіштерінен Ұлан ауданындағы “Абылайкит” ғибадатханасының ескі қонысы, 16 нысаннан тұратын Семей қаласындағы тарихи-архитектуралық ескерткіштер, 844,8 мың дана кітап қоры бар 267 кітапхана, 183 клубтық мекемелер, 7 киноқондырғы, 34 туристік мекеме, 55 қонақ үй типтес мекеме бар.
**[[Шығыс Қазақстан облыстық орыс драма театры (Өскемен)]]
**[[Шығыс Қазақстан облыстық орыс драма театры (Семей)]]
 
*276,7 мыңға жуық экспонаты бар 11 мұражайлар:
**ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың музейі
**Облыстық этнографиялық музей
**Семей қаласындағы Невзоровтар отбасы атындағы бейнелеу өнерінің облыстық музейі
**Облыстық тарихи өлкетану-музейі
**Шығыс Қазақстан көркемөнер музейі.
 
==Архитектура==
*Тарихи және мәдениет ескерткіштерінен Ұлан ауданындағы “Абылайкит” ғибадатханасының ескі қонысы
*16 нысаннан тұратын Семей қаласындағы тарихи-архитектуралық ескерткіштер
*844,8 мың дана кітап қоры бар 267 кітапхана
*183 клубтық мекемелер
*7 киноқондырғы
*34 туристік мекеме
*55 қонақ үйлер
 
== Сыртқы сілтеме ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Шығыс_Қазақстан_облысы» бетінен алынған