Щербина экспедициясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Щербина экспедициясы''', 1896 – 1903 ж. Далалық өлкені зерттеу үшін арнайы шығарылған. Далалық өлкен...
(Айырмашылық жоқ)

02:50, 2011 ж. маусымның 16 кезіндегі нұсқа

Щербина экспедициясы, 1896 – 1903 ж. Далалық өлкені зерттеу үшін арнайы шығарылған. Далалық өлкенің барлық уездерін зерттеуді мақсат еткен бұл экспедицияны құрғанда Мемлекеттік мүлік министрлігі зерттеу нәтижелерін Қазақстандағы жер саясатын жүргізуге пайдалануды көздеді. Экспедицияның міндеті аумақты табиғи, тарихи жағынан зерттеп суреттеу, осы мәселедегі ауылдар мен болыстардың маңызын, шаруашылық жүргізу, жер пайдалану тәсілдерін анықтау және көшпелі, жартылай көшпелі шаруашылықтарға қажетті жер көлемін белгілеп, оның қоныстандыру қорына алынатын көлемін анықтау болатын. Әсіресе, Ресейдің орталығы губернияларынан көшіріп әкелінген шаруаларды қоныстандыру мақсатында шаруашылық – статистиканы зерттеуге баса көңіл бөлінді. Экспедицияны земство статистигі Ф.А. Щербина басқарды. Құрамына қазақ зиялыларынан – Ә.Бөкейханов, Ұ.Базанов, Т.Жалмұхаметов, И.Жақсылықов, И.Құдайқұлов, И.Тілекеев, Г.Саркин, Р.Мәрсеков, Е.Итбаев, М.Бекетаев, М.Сатыбалдин, Т.Есенқұлов, т.б. кірді. Щербина экспедициясы Ақмола, Торғай және Семей облыстарының 12 уезін мұқият зерттеді. Экспедиция осы аймақтардың “бос жерлерін” анықтауы тиіс болды. Нәтижесінде 1893 – 1905 ж. далалық облыстарда қазақ руларынан 4074180 десятина, оның ішінде Ақмола қоныстандыру ауданында – 2550202 десятина, Семейде – 499566 десятина, Торғай – Орал аймағынан 1024412 десятина жер тартып алынды. Жиналған материалдардың негізінде қазақтардың жер пайдалануы жөнінде он үш томдық жинақ басып шығарылды (1 – 13 т., 1898 – 1908). Экспедиция материалдарын патша өкіметі қазақтардың “артық” жерлерін күшпен тартып алуды күшейту үшін пайдаланды. Бұл материалдар 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың бас кезіндегі қазақ шаруашылығының жай-күйі жөнінде теңдесі жоқ деректеме болып табылады. Экспедиция мүшелері жер нормалары асыра көрсетілген, көшпелі қазақтарға үлкен кеңістіктің керегі жоқ, өйткені олар жер-жерде отырықшылық пен егіншілікке көшіп жатыр деген тұжырым жасады. Щербина экспедицияның деректері бойынша қазақ шаруашылықтары үшін аймаққа және басқа жағдайларға қарай жер пайдаланудың ең төмен нормасы 110 – 209 десятина, ал ең көбі 187 – 510 десятина болса, 1904 – 08 ж. қайта ұйымдастырылған экспедициялардың деректері бойынша олар тиісінше 70 – 125 десятина және 119 – 219 десятинаны құрады. Щербина экспедициясы қазақ жерін отарлауға ғылыми негіз жасап берді.


Сілтемелер

Қазақстан тарихы, 3-том, А., 2002.