Абыз (адам) — нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

 

Деректерге қарағанда, абыздар жеке-дара əлеуметтік діни категория ретінде ерте орта ғасырда қалыптасқан. Алайда қазақ қоғамында абыздар атқаратын міндеттерді көп ретте [[бақсы]], [[жырау]], [[жауырыншы]], [[жадышы]] да атқара берген. [[Фольклор]]шы [[Тұрсынов Едіге|Е.Тұрсынов]] байырғы əскери болжаушы-абыз қызметін кейіннен жырау типі алмастырған дейді. Қазақта абыздардың қызметі аса күрделі сипатта болған. Бұған [[Абай Құнанбайұлы|Абайдың]] төмендегі сипаттамасы дəлел бола алады.''«Құтайба атты кісі Қашқарға шейін келіп, халықты исламға көндіргенде бұлар мұсылман болдық депті. Сөйтсе де, бұрыннан бақсы-[[балгер]]лерге иланып, отқа, шыраққа табынатын əдеттерімен [[ислам]]ды тез түсініп кете алмапты. Ол кезде шала-пұла хат таныған кісісі болса, оны «абыз» дейді екен. Ол абыз демек, əуелде шаман дініндегілердің өз [[молда]]сына қоятын аты екен»''. ''Ежелгі бақсы-жыраулардың бір тобы абыз деп аталған'' - дейді академик [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Ə.Х.Марғұлан]] ([[Нысан абыз]], [[Құрманбай абыз]], [[Сабырбай абыз]], тағы басқалар).

[[Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы|Мəшһүр Жүсіп Көпейұлының]] жинаған дерегінде əйгілі Наурызбай төреге [[Иман абыз]] айтты дейтін төмендегідей жыр жолдары қалған:

 

 

[[Шәкәрім Құдайбердіұлы]] шығармасында Нысан абызды төмендегідей суреттеп, қазақ қоғамындағы абыздың əлеуметтік-рухани болмысын суреттеп мен рөлін берген:

 

Қазақ даласына [[Ислам Діні|ислам дінінің]] орнығуына байланысты халық арасында [[Құран Кəрімді]] жатқа білетін жəне бақсылықтың ұшқыны бар көріпкел, білгір адамды да абыз деп атаған. [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|М.Əуезовтің]] «[[Еңлік-Кебек]]» пьесасында Нысан абыз қобыз тартатын əулие, көріпкел ретінде сипатталады. «Қазақ əдебиетінің тарихы» деген еңбегінде абыз сөзінің арғы тегі «хафиз» деген араб сөзінен енгенін, бұл ұғымның бақсылық құлдырағанда пайда болған синкретті ұғым екенін атап өткен. ''«Кей уақытта мұсылманшылық пен ескіліктің бітім қылған да жері бар. Ел əуелгі кезде мұсылманшылықты ұстаса да, мұсылманның молдасынан өзінің бақсысын артық көрген. Бақсыда үлкен қуат болып, елдің ықыласын өзіне тартып, билеп отырған. Сондықтан кей жерлерде бақсыға мұсылман əулиелерінің сипатын алып келіп, жамағаны бар. Мысалы, ескі замандарда абыз дегендер болған. Абыз деген сөз арабша «хапыз» деп шығады. Ізгі, əулие деген сөз. Бақсы өзі əулие орнында күтулі болады. Мінеки, бұл ескілік пен жаңаның жасаған бітімі»'', – дейді М.Əуезов.

 

== Дереккөздер ==