Уикипедия

I Акбар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
4-жол:
| Шынайы есімі = جلال الدین محمد اکبر
| Суреті = Akbar1.jpg
| Титулы = [[Ұлы Моғолдар падишаһтарының тізімі|Ұлы Моғолдар патшалығының 3-ші падишаһы]]
| Ту = Flag of the Mughal Empire.svg
| Басқара бастады = [[27 қаңтар]] [[1556 жыл|1556]]
23-жол:
}}
 
'''I Акбар''' ({{lang-ur|جلال الدین محمد اکبر}}) — [[Ұлы Моғолдар патшалығыныңпатшалығы]] падишаһы|[[Ұлы Моғолдар патшалығыныңпадишаһтарының тізімі|3-ші падишаһы]], [[қолбасшы]]. [[Ұлы Моғолдар патшалығы]]ның негізін қалаушысы [[Бабыр]]дың немересі, [[Хумаюн]]ның үлкен баласы.
 
Оның тұсында Ұлы Моғолдар патшалығы өзінің шарықтау шыңына жетті: мәдениет, өркениет, ғылым, өнер, әсіресе, сәулет өнері, жоғары деңгейге жетті; ірі мешіттер, көптеген ғибадатханалар ашылды; терең құдықтар, әсем мазарлар салынды; I Акбардың дінге еріктілік саясатына сәйкес жизия салығы жойылып, үнді халқының әл-ауқаты жақсарды.
 
Толық атағы: '''Ағзам сұлтан әрі Мәртебелі қаған, Әділ имам, Ислам сұлтаны, Мүміндер әмірі, Үндістан билеушісі, Жоғарғы халиф, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Заман иесі, Жеңімпаз падишаһ, Алланың көлеңкесі, Үнділер мен Моғолдар сұлтанатының шаһиншаһы''' ({{lang-ur|әс-Сұлтан үл-Ағзам уә-л-Хақан үл-Мүкаррам, Имам-и-Әділ, Сұлтан үл-Ислам, Каффатт үл-Анғам, Әмір үл-Мүминин, Мәлік-и-Үндістан, Халифат үл-Мүтғали, Әбілфатх Жалалуддин Мұхаммед Акбар, Сахиб-и-Заман, Падишаһ-и-Ғази, Зиллулла, Шаһиншаһ-и-Сұлтанат-үл-Хиндия-уә-л-Мұғалия}}.
Line 31 ⟶ 33:
 
===Билеген жылдары===
[[Сурет:Mogulreich Akbar.png|thumbнобай|leftсолға|250px|I Акбар тұсындағы Ұлы Моғолдар патшалығы]]
 
Мальваны, РаджпутандыРаджпутананы, Гуджаратты, Бенгалияны, Аудты, Бихарды, Синдті, [[Кашмир]]ді жаулап алып, өз тұсында патшалық жерін едәуір ұлғайтты және [[Ұлы Моғолдар әулеті]]нің билігін нығайта түсті. Елде әкімшілік, әлеуметтік және әскери жаңартпаларды жүзеге асырды. I Акбар дүниетанымы кең, рухани бай адам болған. Ол бүкіл болмыстың біртұтас және оның себебі бір екенін жақсы түсініп, сол кездегі үнді жеріндегі түрлі діни көзқарастарды біріктіруге ұмтылды. Сондықтан ол "дін-и илаһи" (Құдай діні) атты жаңа дін енгізді. Бұл [[ислам]]ды, [[индуизм]]ді, [[буддизм]]ді, [[зороастризм]]ді, [[джайнизм]]ді және [[христиандық]]ты біріктіруге ұмтылған талпыныс еді. I Акбар тұсында [[Үндістан]]да сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері салынды: Қызыл форт ([[1565 жыл|1565]]-[[1574 жыл|1574]]), Фатехпур Сикри қаласы ([[1569 жыл|1569]]-[[1574 жыл|1574]]), Аймер форты ([[1564 жыл|1564]]-[[1573 жыл|1573]]), Делидегі Сарай қақпасы ([[1560 жыл|1560]]), Лал-Кила ([[1586 жыл|1586]]-[[1618 жыл|1618]]) және т.б. Олардың құрылысында мұсылман сәулет өнері мен үнді дәстүрінің озық үлгілері жарасымды пайдаланылған<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>.
 
I Акбар тұсында [[Ұлы Моғолдар патшалығы]]ның шекарасы кеңейді. Оның құрамына шығыс пен оңтүстікке Бенгалия, Орисса, Гуджарат, Кашмир субалары, Хандеши сұлтандығы мен Ахмеднагар енді. Солтүстікте [[Иран]]нан тартып алынған маңызды сауда орталығы Кандагар қаласын қосып алды. Акбардың алдыңғы билеушілерден ерекшелігі өзіне қызметке үнді шонжарларын тартуы еді. Мұнымен қатар ол үнді саудагерлерімен де жақсы қатынаста болды. Оның тұсында [[индуизм]]ге табынғанды қудалау тоқтатылды, үнді тұрғындары өте ауыр жизия жан басы салығынан босатылды. [[1593 жыл]]ы дін сенімдегі еркіндікке байланысты жарлық шығарылды. Алдын зорлап [[Ислам|мұсылман дініне]] өткізілген үнділердің барлығына дін еркіндігі берілді. Акбар тұсында да салық жүйесі реттелді. Акбардың жарлығы бойынша бүкіл [[Үндістан]]да жерді өлшеудің бірдей түрі енгізілді. Өте үлкен Ұлы Моғолдар патшалығы Акбар тұсында 15 субаға (облысқа) бөлінді. Субаларды падишаһтың наменгерлері (субадарлары) басқарды. Акбар Үндістанның ирригациялық жүйесін кеңейтті. Акбардың барлық саясат мемлекетті орталықтандыруға, падишаһ билігін нығайтуға бағытталды. Бірақ ол феодалдық ортаның салт-дәстүрін, ру-тайпалық қатынастың, Үндістанның әлеуметтік құрылысын ескермей кете алмады. Сондықтан оның құрған басқару жүйесі өзінен алдыңғы мұсылман билеушілерінен мүлде басқа болды деу қиын. Орталық үкімет әскери, қаржы және сот мекемелеріне бөлінді. Акбар тұсында көптеген құрылыстар салынып, елордасы [[Дели]] сол кездегі қалалардың ішіндегі ең гүлденген қалалардың біріне айналды<ref>[http://www.studfiles.ru/preview/5055266/page:23/ Үндістан Ұлы Моғолдар патшалығының тұсында]</ref>.
 
==Акбардың тоғыз қазынасы==
I Акбар билеген жылдарының екінші жартысы мәдениет, өркениет, ғылым және өнердің дамуымен өтті. Әрине, бұл тек падишаһтың еңбегі емес, бұл оның уәзірлерінің де еңбегі. Осы уәзірлерден тұратын Акбардың үкіметі '''Наваратнас''', яғни хиндиден аударғанда — '''Тоғыз қазына''' деген атаумен Үндістанның тарихында қалды. Бұл атау осы үкіметтегі мүшелердің санына сілтейді, яғни Акбардың уәзірлерінің саны тоғыс болған, ол мыналар:
 
{| class="wikitable"
|-
! №
! Атағы, есімі, лақап аты
! Өмір сүрген жылдары
! Лауазымы
|-
| 1
| Шейх [[Әбілфазыл Аллами]]
| [[1551 жыл|1551]]-[[1602 жыл|1602]]
| Ұлы уәзір
|-
| 2
| Раджа [[Тодар Мал]]
| т.ж.б.-[[1589 жыл|1589]]
| Қаржы уәзірі
|-
| 3
| [[Тансен Миян]]
| [[1506 жыл|1506]]-[[1589 жыл|1589]]
| Мәдениет уәзірі
|-
| 4
| Раджа [[Бирбал]]
| [[1528 жыл|1528]]-[[1586 жыл|1586]]
| Сыртқы істер уәзірі
|-
| 5
| Шейх [[Әбілпейіз Пейізи]]
| [[1547 жыл|1547]]-[[1595 жыл|1595]]
| Білім беру уәзірі
|-
| 6
| Раджа [[I Ман Сингх]]
| [[1550 жыл|1550]]-[[1614 жыл|1614]]
| Моғол әскерінің штаб бастығы
|-
| 7
| Ханзада [[Әбдірақым Хан-е-Хана]]
| [[1556 жыл|1556]]-[[1627 жыл|1627]]
| Қорғаныс уәзірі
|-
| 8
| Молла [[До-Пияза]]
| [[1582 жыл|1582]]-[[1620 жыл|1620]]
| Ішкі істер уәзірі
|-
| 9
| Шейх [[Азиуддин Пақыр]]
| т.ж.б.-қ.ж.б.
| Діни істер уәзірі
|}
 
==Дереккөздер==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/I_Акбар» бетінен алынған