Титан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Removing Link GA template (handled by wikidata)
fix invalid self-closed HTML tags as per Санат:Pages using invalid self-closed HTML tags
2-жол:
'''Титан''' (Tіtanіum), Tі – элементтердің периодтық жүйесінің IV тобындағы хим. элемент, атомдық нөмірі 22, атомдық массасы 47,88. Табиғатта массалық саны 46 – 50 болатын 5 тұрақты және жасанды жолмен алынған 5 радиоактивті изотоптары бар. Титанды алғаш ТіО2 түрінде ағылшындық әуесқой-минеролог [[Грегор|У.Грегор]] ашқан (1790). 1795 ж. неміс химигі [[Клапрот|М.Г. Клапрот]] (1743 – 1817) [[Грегор]] тапқан “[[менакит]]” элементі металдың табиғи тотығы ТіО2 екендігін анықтады, ал таза күйіндегі титанды нидерландық зерттеушілер [[ван Аркел мен де Бур|А. ван Аркел мен де Бур]] алды (1925). Бос күйінде кездеспейді, тек оксидтер түрінде болады. Титан кең тараған элемент, жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,57%. Құрамында титаны бар 70-тен астам минералдардың ішіндегі ең маңыздылары: [[рутил]] (оның түрөзгерістері анатаз бен буркит), [[ильменит]], [[титаномагнетит]], [[перовскит]], [[лопарит]], [[титанит]] (сфен), [[лейкоксен]]. Түсі күмістей ақ, созылғыш және берік; 882°С-тан төмен температурада кристалдық торы гексагональды тығыз жинақталған (°-Ті), одан жоғары – кубтық көлемді орталықтандырылған (°-Ті); тығызд. 4,505 г/см<sup>3</sup> (°-Ті) және 4,32 г/см<sup>3</sup> (°-Ті), балқу t 1668°С, қайнау t 3330°С. Титан химиялық активті ауыспалы элемент, тотығу дәрежесі +4, сирек +3, +2. 500 – 550°С-қа дейінгі температурада [[металл]] бетінде оксид қабаты пайда болатындықтан ауада, теңіз суында, ылғал хлорда, [[хлоридтер]] мен [[азот]] қышқылы ерітінділерінде, күкірт қышқылы мен сілтілердің сұйытылған ерітінділерінде коррозияға тұрақты. Бөлме температурасында HCl, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, CCl<sub>3</sub>COOH, HCOOH, қыздырғанда оттек (400 – 500°С), [[азот]] (600°С-тан жоғары), көміртек және кремниймен (1800°С-тан жоғары) әрекеттесіп, сутек және басқа да ауа газдарын өзіне сіңіреді. [[Фтор]]мен 150°С-та, [[хлор]]мен 300°С-та, [[иод]]пен 550°С-та әрекеттесіп, сәйкес галогенидтерін түзеді. [[Бор]], [[көміртек]], [[селен]], [[кремний]]мен әрекеттесіп, металға ұқсас қосылыстар түзеді. Титан қосылыстарының балқуы қиын, өте қатты, түстері әр түрлі болып келеді. Титанды өндірісте кентас концентраттарын хлорлап, алынған TіCl<sub>4</sub>-ті [[магний]]мен (кейде [[натрий]]мен) тотықсыздандырып, титан кірмесін (губка) алады. Оны вакуумдық доғалы пештерде балқытып, кесек металл алынады. Титан [[авиация]], [[зымыран]], [[кеме]], [[автомобиль]] жасауда қолданылатын беріктігі жоғары титан құймаларын (Al, V, Mo, Mn, Cr, Sі, Fe, Sn, Zr, Nb, т.б.) дайындауға және [[радиоэлектроника]]да, [[тамақ]], [[шарап]], [[қағаз]], [[бояу]] өнеркәсіптеріне қажетті аспаптар мен қондырғылар жасауда кеңінен қолданылады.
<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 18 том</ref>
==Дереккөздер<span/>==
<references />
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Титан» бетінен алынған