Бұлақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Бұлақтар''' — жер асты суларының жер бетіне табиғи шығуы. Бұлақ үнемі және үзіліспен ағып тұрады. [[Бұлақ|Бұлақтардың]] көпшілігі жерге сіңген қар, жаңбыр суларымен ([[вадоздық бұлақтар]]) қоректенеді. Жайшылықта бұлақ суы суық болады және онда еріген тұздың мөлшері көп болмайды. Егерде су өте тереңде орналасқан жер қабатының жоғарғы температурасы бар зоналары арқылы өтсе, онда бұлақ сулары жылы (термалды) болуы да мүмкін. Жылы және суық бұлақтар [[ювенильдік сулар]] деп аталатын магмадан бөлініп шығатын сулармен де қоректенуі мүмкін. [[Ювениль сулар]] [[минерал|минералды]] болып келеді. Егер температура 100° артық болса, кейде фонтан сияқты атқылап жататын қайнаған бұлақтар (арасан) пайда болады.

[[Бұлақ]], бастау – жер бетіне шығып жатқан табиғи жер асты [[су]] көзі. Ол [[тау|таулы]], [[қырат|қыратты]] аймақтарда, [[өзен]], [[көл]] жағаларында жиі кездеседі. Бұлақтың арынсыз және арынды түрлері бар. Арынсыз бұлақ ылғалды жылдарда, көктемде қар ерігеннен кейінгі және жауын-шашынды кезеңдерде жер бетіне таяу жатқан грунт суы деңгейінің көтерілуінен пайда болады. Оны әдетте [[тұма]] деп атайды. Құрғақшылық жылдары, ылғалсыз жаз айларында мұндай бұлақтың суы тартылып қалады. Арынды су көзі – [[артезиан]] (арынды) суынан бастау алып, сай-жылғаларда, [[өзен]] мен [[көл]] бойында немесе [[тау-тастар|тау-тастардың]] терең жарықтарынан шығатын бұлақты қайнар деп атайды. Мұндай су көзінің өнімі, температурасы, минералдық тұмаға қарағанда тұрақты келеді. Сонымен қатар [[әктас|әктасты]], [[гипс|гипсті]], карсты [[тау|таулы]] аймақтарда, қыраттарда жер астындағы кең көлемді жарықтарды бойлай [[өзен]] секілді ағып, жер бетіне шығып жататын бұлақтың ерекше түрі [[воклюз]] деп аталады. Суы [[мол]], өнімі тұрақты воклюздер [[Қазақстан]] жерінде [[Қаратау|Қаратауда]], [[Шыңғыс тауы|Шыңғыс тауында]], [[Жайық]] бойындағы [[Индер]] тауында, [[Үстірт|Үстіртте]], т.б. аудандарда кездеседі. Кейде олардан жер астында кішігірім көлдер пайда болады. Бұлақ суларының температурасы оның бастауындағы сулы қабаттардың тереңдігіне, сол өңірдің абсолюттік биіктігіне, геотермиялық ерекшеліктеріне, жыл маусымына қарай әр түрлі болады. Мұздық тауларда бұлақ суының температурасы 0ӘС-тан аспайды, ал сөне қоймаған жанартаулы аймақтарда оның температурасы 100ӘС не одан да жоғары болады. Мұндай ыстық бұлақтар гейзер деп аталады. [[Гейзер|Гейзерлер]] [[Исландия|Исландияда]], [[Италия|Италияда]], [[Жаңа Зеландия|Жаңа Зеландияда]], [[Ява аралдары|Ява аралдарында]], [[Камчатка|Камчаткада]] кездеседі. Суы тұщы бұлақ елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз етуге, мал жайылымдарын суландыруға, жер суаруға пайдаланылады. Минералдығы 1 г/л-ден астам жылы және ыстық бұлақ сулары санаторийлер мен емдеу орындарында әр түрлі ауруларды емдеуге қолданылады. Мұндай бұлақтар [[Қазақстан|Қазақстанның]] оңтүстігіндегі және шығысындағы таулы өңірлерде жиі кездеседі.

Қайнар – жер қойнауындағы терең қабаттардан тектоникалық жарықтар арқылы жер бетіне табиғи жолмен шығып жатқан арынды жер асты су көзі; арынды [[бұлақ]]. Қайнар суының өнімділігі жыл маусымдарының барлық кезінде, негізінен, тұрақты болып келеді. [[Жазық жерлер|Жазық жерлерде]] – [[өзен]] аңғарлары мен [[қырат|қыраттар]] беткейінде оның тәуліктік су өнімділігі көбінесе ондаған текше метрден аспаса, тау бөктерлерінде, тауаралық ойыстарда жүздеген, мыңдаған, биік таулы аймақтарда одан да мол болады. Әктасты таулы өлкелерде кейбір арынды бұлақтардың тәуліктік өнімділігі бірнеше миллион текше метрге жетеді. Қазақстанда мұндай мол өнімді арынды бұлақтар [[Қаратау]] ([[Оңтүстік Қазақстан]]) мен [[Ерейментау|Ерейментауда]] ([[Орталық Қазақстан]]) кездеседі. Олардан өзендер бастау алады, [[ауыз су]] алынады, жер суарылады, мал жайылымдары суландырылады. Қайнар бастау алып шығып жатқан қабаттардың тереңдігіне қарай жылы және ыстық, ал [[жанартау|жанартаулы]] өңірлерде ([[Ресей|Ресейдегі]] [[Камчатка|Камчаткада]], [[Куриль]] аралдарында, т.б.) тіпті ыстық бұлақ сулары жер бетіне шығып жатады. Мұндай ыстық арынды сулар – [[жылу]] мен [[энергия]] қуатын алуға пайдаланылады. Таулы аймақтардағы ([[Жетісу]] мен [[Іле Алатаулары|Іле Алатауларында]], [[Алтай|Алтайда]], т.б. өңірлерде) [[табиғи газ|табиғи газға]], денсаулыққа пайдалы аз мөлшерлі химиялық элементтерге қанық жылы, ыстық сулы қайнар бұлақ сулары [[санаторий]], [[курорт|курорттарда]] қолданылады. [[Каспий]] бойындағы кейбір тұзды бұлақтардан ас тұзы өндіріледі.