Портсмут бітім шарты

Портсмут бітім шарты (1905) — орыс-жапон соғысын (1904 — 05) аяқтаған келісім. 1905 ж. 5 қыркүйекте Портсмут (АҚШ) қаласында жасалған. Жапония соғыста табысқа жеткеніне қарамастан, 1904 ж. шілдеден бастап Ұлыбритания, Германия және АҚШ арқылы Ресейді бітімге көндіруге тырысты. Ресейдің әлсіреп, Германия мен Жапонияның күшеюін қаламаған Ұлыбритания, Франция, АҚШ дипломатиясы да соғыстың аяқталуына мүдделі болды. Цусима теңіз шайқасында эскадрасы толық талқандалған Ресей өз елінде басталған революциямен күресу үшін келіссөз жүргізуге келісті. Портсмут бітім шарты бойынша Ресей Ляодун түбегін Порт-Артурмен, Дальниймен қоса, Қытай Шығыс темір жолының оңтүстік тармағын, Сахалин аралының оңтүстік бөлігін Жапонияға берді. Корея Жапонияның ықпал аймағына көшті. Ресей Жапониямен балық аулау жөнінде конвенция жасауға келісті. Екі жақ Маньчжуриядан әскерлерін әкетуге міндеттеніп, Сахалинде бекіністер салмау көзделді. Екі ел Қытай мен басқа шет мемлекеттердің Маньчжурияда сауда мен өнеркәсіп орындарын дамытуына кедергі жасамауға, сонымен қатар Ресей тұтқындағы орыс әскерлеріне қайтаруға кететін шығынды Жапонияға төлеп тұруға келісті. Портсмут бітім шарты 1907 ж. орыс-жапон келісімімен нығайтылды. Бітімнің жасалуы патша өкіметінің революцияны жаныштауына мүмкіндік жасады. Жапонияның 1931 ж. Маньчжурияны басып алуына байланысты Портсмут бітім шарты бұзылды.

Пайдаланған әдебиет

• Қазақ энциклопедиясы
• Романов Б.А., Очерки дипломатической истории русско-японской войны, 1895 — 1907, М. — Л., 1955
• Кутаков Л.Н., Портсмутский мирный договор, М., 1961; Васильев Л.С., История Востока, М., 2005

немесе <reflist/>