Слюдалар

СЛЮДАЛАР — қабатталған құрылымды алюмосиликаттардан тұратын минералдар тобы. Жалпы хим. формуласы: R1R2–3[AlSі3O10](OH,F)2, мұндағы R1=K, Na; R2–3=Al, Mg, Fe, Lі. С-ға кең тараған изовалентті және гетеровалентті изоморфтық алмасулар тән. С. оң таңбалы иондардың сипаты бойынша өзіндік С-ға (K, Na иондары) және морт С-ға (Ca ионы) және гидрослюдаларға бөлінеді. Өзіндік С-ға құрамы өзгермелі минералдар кіреді. Мыс., аннит, флогопит, мусковит, полилитионит, тайниолит, парагонит, т.б. Бұлардан басқа аралық құрамды минералдар: биотит, фенгит, лепидолит, циннвальдит, протолитионит кіреді. Морт С-ға жататын минералдар: маргарит, ксантофиллит, битиит. Кейде С. “слюда заңы” бойынша қосақталып немесе эндогендік жағдайларда жаралады. С-дың құрылымында үш қабатты октаэдрлік торлардан (иондар мен кремний-оттекті) түзілген пакеттер болады. С-ға тән ерекшелік — құрамында әр түрлі темп-раға байланысты бөлінетін судың болуы. Моноклиндік сингонияда кристалданады. Жақсы қалыптасқан кристалдары жақтарға және псевдогексагонды кейіпке ие болады. Тақталы, кестелі, қабыршақты агрегаттар түзеді. Құрылымы қабатты болғандықтан С. беріктілік, майысқақтық, серпімділік, т.б. қасиеттері сақталынып қалатын жұқа жапырақшаларға ажырайды. Минералдардың жіктілігі аса жетік, қатт. 2,5, маргаритте 4,5, гидрослюдаларда 2-ге дейін. Тығызд. гидрослюдаларда 2,3 г/см3, мусковит пен лепидолитте 2,8 — 2,9 г/см3, ал флогопит пен биотитте 3,0 — 3,3 г/см3. Түсі хим. құрамына байланысты: мусковит пен флогопит түссіз, жұқа пластинкасы мөлдір; Fe2+, Fe3+, Mn2+, Cr2+ (фуксит), т.б. болуына қарай, қоңыр, қызғылт (күлгіндеу), жасыл болып келеді. Темірлі С-дың түсі қоңыр, қошқыл-жасыл және темір иондарының мөлшеріне қарай қара болуы мүмкін. Темірі аз С. үйкеліске, отқа, хим. заттар әсеріне төзімді. Оларға электроқшаулағыш, мех. иілгіштік, серпімділік, т.б. қасиеттер тән. С. маңызды тау жыныстарын (магмалық, метаморфтық, метасоматик.) түзуші минералдар болып саналады. С-дың өндіріс үшін маңыздылары: мусковит, флогопит, вермикулит, глауконит және литий кентастары ретінде литийлі С. Мусковит кен орындары гранитті пегматит, грейзен, слюдалы тақтатастарға, ал флогопит кендері сілтілі және ультранегізді тау жыныстарына ұштастырылған. Парақталған С. оқшаулағыш материал, терезе жасауда, т.б. қолданылады. С-дың қабыршақтарынан, өндіріс қалдықтары мен кеніш ұнтағынан (скрап) слюдонит пен слюдопласт дайындалады. Уатылған, майдаланған С-ды рубероид, тұсқағаз, пергамин өндіруде және микалекс даярлауда пайдаланады.

Әдебиеттер

Геологический словарь, т. 2, М., 1978.