Форт-Шевченко: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш «Маңғыстау облысы қалалары» деген санатты аластады; «Форт-Шевченко» деген сана...
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол:
|статусы = қала
|атауы = Форт-Шевченко
|сурет = Wikiwyprawa 2015 IGP1950.jpg
|әкімшілік күйі =
|елтаңба = Fort-Shevchenko coa.gif
25-жол:
|кестедегі мекен =
|ішкі бөлінісі =
|әкімі = Дощанов Муратбек Аралбаевич
|құрылған уақыты = 1846
|алғашқы дерек = 10 ғасыр
|бұрынғы атаулары = Новопетровское, Форт-Урицкий, Форт-Александровский
|статус алуы = 1899
|жер аумағы = 54.556,6523
|биiктiктiң түрi =
|орталығының биiктігі =
37-жол:
|тұрғыны = 5 559<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT111164 2016 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны]</ref>
|санақ жылы = 2016
|тығыздығы = 98,1
|шоғырлануы =
|ұлттық құрамы =
51-жол:
|сайт тілі 2 =
}}
'''Форт-Шевченко''' – қала. [[Түпқараған ауданы]]ның әкімшілік орталығы. [[Каспий теңізі]]нің шығыс жағасында, облыс орталығы [[Ақтау]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 130 км жерде орналасқан. Тұрғындар саны ([[2007]]жылы 4,5 мың) адамға жетті.
 
==Географиялық орналасуы==
==Тарихы==
[[Каспий теңізі]]нің шығыс жағасында, облыс орталығы [[Ақтау]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 130 км жерде орналасқан.
Орта ғасырларда бұл жерде теңіз айлағы – Кетікқала қалашығы орналасқан. Бекініс аумағында жүргізілген археол. қазбалар нәтижесі бойынша Кетікқала қалашығы [[10 ғ.|10]] – [[15 ғ.|15]] ғ-ларда [[Еуропа]] мен Орталық Азияның экономикалық орталықтарымен сауда байланыстары болғанын айғақтайды. Каспий теңізінің шығыс жағалауын игеру мақсатында [[1716]] ж. Ресей патшасы [[Петр І|Петр І-нің]] әмірімен [[Бекович-Черкасский Александр|А.Бекович-Черкасский]] басқарған экспедиция осы жерде алғашқы «Әулие Петр» орыс қамалының іргетасын қалады. [[1846]] ж. штабс-капитан М.И. Иваниннің басшылығымен Ново-Петровск бекінісі бой көтерді. [[1857]] жылдан бекініс маңында пайда болған қала Форт-Александровск, кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында Форт-Урицкий, [[1939]] жылдан қазіргі атымен аталады. Қаланың шетінде Қорғантас тауында қираған бекіністің қалдықтары сақталған. [[1882]] ж. Форт-Александровск Маңғыстау уезінің орталығы болып, [[1896]] ж. оған қала атағы берілді. [[1850]] – [[1857|57]] ж. мұнда украинның ұлы ақыны [[Шевченко Тарас Григорьевич|Т.Г. Шевченко]] айдауда болды. [[1932]] ж. Шевченконың мемориалдық мұражайы ашылды. [[1928]] ж.
 
==Халқы==
Форт-Шевченкоға қала мәртебесі берілді. [[1938]] – [[1963|63]] ж. Шевченко ауданының орталығы, [[2001]] – 92 ж. облысы бағыныстағы қала болып келді. [[1992]] жылдан жаңадан құрылған Түпқараған ауданының орт., ауданы бағыныстағы қала.
Тұрғындар саны ([[2007]]жылы 4,5 мың) адамға жетті.
 
==Тарихы==
Орта ғасырларда бұл жерде теңіз айлағы – Кетікқала қалашығы орналасқан. Бекініс аумағында жүргізілген археол. қазбалар нәтижесі бойынша Кетікқала қалашығы [[10 ғ.|10]] – [[15 ғ.|15]] ғ-ларда [[Еуропа]] мен Орталық Азияның экономикалық орталықтарымен сауда байланыстары болғанын айғақтайды. Каспий теңізінің шығыс жағалауын игеру мақсатында [[1716]] ж. Ресей патшасы [[Петр І|Петр І-нің]] әмірімен [[Александр Бекович-Черкасский Александр|А. Бекович-Черкасский]] басқарған экспедиция осы жерде алғашқы «Әулие Петр» орыс қамалының іргетасын қалады. [[1846]] ж. штабс-капитан М.И. Иваниннің басшылығымен Ново-Петровск бекінісі бой көтерді. [[1857]] жылдан бекініс маңында пайда болған қала Форт-Александровск, кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында Форт-Урицкий, [[1939]] жылдан қазіргі атымен аталады. Қаланың шетінде Қорғантас тауында қираған бекіністің қалдықтары сақталған. [[1882]] ж. Форт-Александровск Маңғыстау уезінің орталығы болып, [[1896]] ж. оған қала атағы берілді. [[1850]] – [[1857|57]] ж. мұнда украинның ұлы ақыны [[Шевченко Тарас Григорьевич|Т.Г. Шевченко]] айдауда болды. [[1932]] ж. Шевченконың мемориалдық мұражайы ашылды. [[1928]] ж. Форт-Шевченкоға қала мәртебесі берілді. [[1938]] – [[1963|63]] ж. Шевченко ауданының орталығы, 1992 – [[2001]] ж. облысы бағыныстағы қала болып келді. [[1992]] жылдан қала жаңадан құрылған Түпқараған ауданының орталығы, ауданы бағыныстағы қала.
==Экономикасы==
[[Каспий теңізі]] қайраңынан табылған мұнайды игеруге байланысты Форт-Шевченко соңғы 5 жыл ішінде қауырт дами бастады. Шет ел мұнай-газ компаниялары базасы осы қалада орналасқан. [[2006]] ж.жылы қаланың 160 жылдық мерейтойы өтті. Қалада ӨК, комбинат, автокөлік кәсіпорны, т.б. мекемелер бар.
 
==Социалдық жағдайы==
==Инфраструктурасы==
[[Сурет:Wikiwyprawa 2015 IGP1950.jpg|нобай]]
Баспахана, ауданға байланыс бөлімі, 2 мектеп, 4 балабақша, мәдениет үйі, 2 кітапхана, 3 мұражай, қонақ үй, автоматты телефон станция, аудандық аурухана мен емхана, дәріхана, санэпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Облыс орталығымен және аудандағы елді мекендермен автомобиль жолы арқылы байланысады.
 
== Қарауға тұрарлық жерлер ==
Форт-Шевченко қаласында [[19 ғ.ғасыр|19]] ғ-дыңғасырдың аяғы мен [[20 ғ.ғасыр|20]] ғ-дыңғасырдың басындағы азаматтық сәулет ескерткіштері орналасқан. Қалада Маңғыстау өлкесі тарихында елеулі із қалдырған белгілі тас өңдеу шебері [[Ідіріс Серікбаев]], бай кәсіпкер, меценат З. Дубский, түрікмен ақыны [[Хатам-шайыр]], жырау [[Мұрын Сеңгірбайұлы]], т.б. тұрған. Қаладағы тарихи ғимараттар: Ново-Петровск бекінісінің қалдықтары ([[1846]]), Шевченко мемориалдық мұражайы ([[1847]] – [[1857|57]]), Төменгі ([[1851]]) және Жоғарғы ([[1862]]) Түпқараған шамшырақтары, халық үйі ([[1880]] – [[1882|82]]), Қорғантас түбіндегі ғибадатхана ([[1891]]), қалалық байланыс торабының ғимараттары ([[1912]]), Қ.Серікбаевтың тұрған үйі ([[1929]]), М.Сеңгірбайұлының тұрған үйі (20 ғ-дың ортасы, қазіргі Мұрын жырау мемориалдық мұражайы), т.б.; бұлардың барлығы да мемл.мемлекеттік қорғауға алынған.<ref>«Батыс Қазақстан облысы» энциклопедиясы, Алматы, 2002;
</ref>