Түсті металдар

Тусті Металдар – темірден басқа барлық металдардың өнеркәсіптік атауы. Физ. және хим. қасиеттері мен жер қыртысында орналасу сипатына қарай Тусті Металдар темір емес металдар деп те аталады.

хром

Тусті Металдар-ды: жеңіл (алюминий, магний, титан, берилий, литий, т.б.), ауыр (мыс, никель, кобальт, қорғасын, қалайы, мырыш, т.б.), баяу балқитын (вольфрам, молибден, ниобий, тантал, хром, цирконий, т.б.), асыл немесе қымбат бағалы (алтын, күміс, платина және платиндық металдар), шашыранды (галий, индий, талий), сирек жер (скандий, иттрий лантан және барлық лантаноидтар), радиоактивтік (технеций, франций, радий, полоний, актиний, торий, протактиний, уран және басқа трансуран элементтері) деген топтарға бөлуге болады. Шектеулі мөлшерде өндіріліп, өндіріс саласында салыстырмалы түрде жуырда ғана қолданыла бастаған металдар сирек металдар деп аталады. Оларға барлық сирек, сирек жер және радиоактивтік, баяу балқитын металдардың көпшілігі мен кейбір жеңіл металдарды жатқызады. Тусті Металдар мен олардың қорытпаларын өндіруде кентастық шикізатты өңдеуден бастап дайын өнім алуға дейінгі сатысын қамтитын саласын түсті металлургия деп атайды. Оның негізгі тармақтарына алюминийлік, никель-кобальттық, мыс, қорғасын-мырыштық, қалайылық, сирек металдық, вольфрам-молибдендік, титан-магнийлік, сүрмелік, балқыма шпаттық, электродтық, қатты қорытпалық, түсті металдарды өңдеу, арнайы шалаөткізгіштік, екіншілік металлургия жатады.
Қазақстанда хим. элементтердің периодтық жүйесіндегі барлық Тусті Металдар өндіріледі. Тусті Металдар-дың ішіндегі ең көп таралғаны – мыс. Қазақстандағы алғашқы түсті металлургия кәсіпорны 1928 ж. Қарағанды обл-нда іске қосылды (мыс з-ты). Мыстың Қазақстандағы негізгі кен орындары: Қосқұдық, Милықұдық, Айнакөл, Злато (Жезқазған), Ақтоғай, Бозшакөл (Павлодар), Ақбастау, Құсмұрын (Шығыс Қазақстан), Көпсай (Алматы обл.), т.б. Қазақстан сондай-ақ, мырыш, қорғасын, вольфрам, ванадий өндіруде дүние жүзінде бірінші орынды иеленеді. Еліміздегі Тусті Металдар-ды өңдейтін ірі кәсіпорындар: өскемен титан-магний комб., “Қазмырыш”, “Южполиметалл”, “Қазалтын”, “Майқайыңалтын”, “Кастинг” т.б.; қ. Металдар, Металлургия.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы" 9 том