Ыстанбұл: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
72-жол:
Ресми атау: İstanbul (Ыстанбұл).
Стамбулдың ғасырлар бойы әр түрлі атаулары болған. Бұл қала аттары, кент тарихының әр түрлі кезеңдеріне байланысты. Бұлардың тарихы кезеңе орай Византия, Августа Антонина, Нова Рома, Константинополис, Константиния, Исламбол және Истанбул деп аталған. Бұның сыртында моңғолдар Чакдурян, поляктар Канатория, чехтер Айлана, мажарлар Визендувар деп атаған.<ref>İstanbul Efsaneleri, Kitapçık, Focus Dergisi Eki, Temmuz 2005, 38 Sayfa</ref>
Тарих бойы Ыстанбул кентіне аз уақыт ішінде көп атаулар берілген, түркілре тарапынан ортақ қабылданған және бүгінде де пайдаланылатын Стамбул болатын. Бұл атау "''eis tin polin''" ({{lang-el|εις την πόλιν}}) сөз тіркестерінен келген деп саналады.<ref name="Nişanyan, Taraf">{{Web kaynağı | url = http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm | başlık = Kelimebaz: İstanbul | erişimtarihi = 30 Haziran 2010 | yayımcı = [[Sevan Nişanyan]] | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131029195555/http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm | arşivtarihi = 29 Ekim 2013}}([http://www.webcitation.org/5qrM5s9sq WebCite®])</ref> Бұл тіркес грекшеден аударғанда "шахарда", "шахардың ішінде", "шахардың іші" мағынасына келеді.<ref name="Nişanyan, Taraf"/> Сондай-ақ халық арасында "н" үнді дыбыс болғандықтан, "п" дыбысы "б" дыбысына ауысқандығы айтылады.<ref name="Nişanyan, Taraf"/> Бұл мағынадағы Истанбул сөзінің тегі көптеген дереккөздерінде көрсетіледі. Б.з. 2-ші жүзжылдығынан армян дереккөздерінде Станбол не Стинбол формасында шахар аты аталады, түрікшеге бұл осы тілден енген сөз болуы мүмкін<ref name="İ.İ.E. isim">{{Kitap kaynağı| son = Göncüoğlu| ilk = Süleyman Faruk| yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2010| başlık = İstanbul'un İlkleri Enleri| yayımcı = Ötüken| yer = İstanbul| id = ISBN 978-975-437-753-8 | dil = Türkçe | bölüm = En çok ismi olan şehir | sayfalar = 233}}</ref>. Халук Тарканның зерттеулері бойынша станбул сөзінің арғы тегі грек немесе армянша емес, түрікше болған, және "astan bolıq" дегеннен шыққан. Бұл ескі түрікшеде "кеңістік", "Тәңір қаласы" деген келеді. Түбірі ретінде ''As/qan'' (Тәңір қаласында тұрушы) сол заманда өсіп өнген Астан деген адам болған және хеттин тіліне стан деп енген. "''Bolıq''" cөзі кент дегенді білдіреді және бұл мағына бүгінгі күнде Болу, Гелиболу, Хайраболу, Ынеболу, Ниыболу, Сафраболу және Тиреболу сиақты мысалдарын келтіруген болады. Бұл екі сөз "''Astan-bolıq''" бізге "аспан қаласы" деген мағына береді.<ref name="A.D.">{{Dergi kaynağı| son = Tarcan | ilk = Halûk | yazar = | yardımcıyazarlar = | yazarlink = | başlık = İstanbul'un Kökü Tartışması | dergi = Aydınlık | sayfalar = 62,63 | yıl = 2010 | ay = Temmuz | id = ISSN 1301-6679}}</ref> Осман заманында қолданылған аттар әр түрлі болғанымен орталық шахар сөзі бүкіл ел аумағында өзгермеген. Осман империясы заманынан Станбул қаласына мұраға қалған жоғарғы әкімшілік басқармасы орналасқан қала, сол заманнан солай аталып келе жатыр. Рим басқыншылығы астында болған қаланың провинциясы Тракия, ол Битинияның Анадолы жағы болған.<ref name="Bithynia">{{Web kaynağı | url = http://www.pontos.dk/publications/books/bss-7-files/the-bithynian-cities | başlık = The Bithynian cities under the later empire | erişimtarihi = 30 Haziran 2010 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131029192919/http://www.pontos.dk/publications/books/bss-7-files/the-bithynian-cities | arşivtarihi = 29 Ekim 2013}} {{en icon}} ([http://www.webcitation.org/5qrMj8Vk0 WebCite®])</ref>
=== Византия ===
Византий ([[Грек тілі|грекше]]: ''Βυζάντιον'', [[Латын тілі|латынша]]: ''Byzantium''), Станбулдың белгілі алғашқы атауы. Б.з.д 667 жылы [[Ежелгі Армения|Ежелгі Грекиядағы]] Мегара шахарынан орын тепкен [[Дорийлықтар|дорилік]] [[гректер]] бүгінгі күнгі Стамбул орнындағы бекіністің негізін қалаған және жаңа бекініске Визас немесе Византтың (грекше: Βύζας немесе Βύζαντας) патшасының құрметіне ''Byzantion'' атауын берген.<ref>{{Dergi kaynağı|author=Georgacas, Demetrius John |year=1947 |title=The Names of Constantinople |journal=Transactions and Proceedings of the American Philological Association |volume=78 |pages=347–67 |doi=10.2307/283503 |url=http://jstor.org/stable/283503 |publisher=The Johns Hopkins University Press }}</ref><ref>{{harvnb|Evans|2000|p=16}}</ref>
Біздің заманымыздың 1 жүлжылдығына дейін аталған, ''Byzantium'', шынайы атауы ''Byzantion'' [[Ежелгі Рим|Римдіктер]] басып кірген соң олардың тарапынан латындандырылды.
=== Аугуста Антонина ===
''Аугуста Антонина'', 3 жүзінші жылдың басында [[Рим императоры]] Септимус Северустың ұлы Антониус (кейінгі Рим императоры [[Каракалла]]) құрметіне қала атауы қысқа уақытқа аталды.<ref>Necdet Sakaoğlu (1993). "İstanbul'un adları". ''Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi''. Türkiye Kültür Bakanlığı.</ref>
=== Нова Рома ===
330 жылы Рим императоры [[Ұлы Константин|Константин I]] тарапынан Рим империясының астанасын болып жарияланған соң, қалаға латынша ''"Жаңа Рим"'' деген мағына беретін ''[[Нова-Рома|Нова Рома]]'' (грекше: ''Νέα Ρώμη,'' Nea Roma) атын қойды және бұл атты қанша көтермелеуге тырысқанымен бұл атау аса қабылдана қоймады.<ref>{{harvnb|Room|2006|pp=177}}</ref>
== Ортақ ұсыныс ==
| |||