Натрий: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
|||
1-жол:
[[Сурет:Sodium.svg|thumb|right|100px|Натрий ''Na'']]
'''Натрий'''(Natrіum), Na – элементтердің периодтық жүйесінің І тобындағы химиялық элемент, атомдық нейтрондары 11, атомдық моллекулласы 22,98977; сілтілік металдарға жатады. Табиғатта тұрақты бір [[изотоп]]ы (23Na) бар. '''Натрий'''-ды алғаш 1807 жылы ағылшын химигі [[Г.Дэви]] (1778 – 1829) күйдіргіш натрийды (NaOH) электролиздеу арқылы бөліп алған. Жер қыртысындағы орташа массалық мөлшері 2,64%. Маңызды минералдары: галит (тас тұзы) – NaCl,[[мирабилит]] (глаубер тұзы) – Na2SO410H2O, чили селитрасы – NaNO3, криолит – Na3AlF6, трона – NaHCO3Na2CO32H2O. '''Натрий''' жұмсақ, күмістей ақ металл, тығыздығы 0,968 г/см3, балқу t 97,83С, қайнау t 882,9С. Тотығу дәрежесі +1. Қатты '''Натрий''' ауада тез тотығады, сұйық күйінде тұтанады. Сумен өте күшті, оттек, фтор, хлор, күкіртпен белсенді, 200С-та сутекпен, 800 – 900С-та көміртекпен әрекеттеседі. '''Натрий'''-ды парафин мен трансформатор май қоспасында, ылғал және оттектен тазартылған бензин немесе керосинде, аргон немесе азот атмосферасында, сондай-ақ, дәнекерленген шыны ампулада сақтайды. Натрий хлоридіне CaCl2, BaCl2, т.б. қосылған немесе натрий гидроксидіне Na2CO3 қосылған (қоспалар NaCl-дың балқу температурасын төмендету үшін қосылады) балқымаларды электролиздеу арқылы алады. '''Натрий''' Na2O2, [[натрийорганик]]алық қосылыстар, NaH алуда, Tі, Zr, Ta өндірісінде тотықсыздандырғыш, бутадиенді [[каучук]] синтезінде [[катализатор]] ретінде, ядролық реакторларда, т.б. қолданылады.
'''Табиғатта болуы'''
Жер қыртысында Кларк натрийі 25 кг / т. Теңіз суларының қосынды түрінде 10,5 г / л құрайды . Натрий металы тұзды көк түске боялады. Бұл тұз радиацияның әсерінен алынады.
'''Физикалық қасиеттері'''
Минералды майда сақталатын металлы натрий
Натрийді жалынмен сапалы түрде анықтау - «натрий D-сызы5ы», 588.9950 және 589.5924 дублет шығарындылар спектрінің жарқын сары түсі.
Натрий - күміс түсті ақ металл , күлгін түстері бар жұқа қабаттарда, пластикпен, тіпті жұмсақ (жеңіл пышақпен кесілген), натрий бояуларының жаңа пішіні. Электр өткізгіштігі және натрийдің жылу өткізгіштік деңгейі өте жоғары, тығыздығы 0.96842 г / см3 (19.7 ° C), балқу температурасы 97.86 ° C, қайнау температурасы 883.15 ° C
Қысыммен, ол мөлдір және қызыл болады .
Бөлме температурасында натрий текше синингиядағы кристаллдарды, I m3m ғарыштық тобын, а = 0.42820 нм, Z = 2 ұяшық параметрлерін құрайды.
-268 ° C (5K) -те, натрий гексагональдық фазаға, P 63 / mmc ғарыштық тобы, ұяшық параметрлері = 0.3767 нм, с = 0.6154 нм, Z = 2.
'''Натрийдің изотоптары'''
Негізгі мақала: Натрийдің изотоптары
Қазіргі уақытта (2012 ж.) 18-ден 37-ға дейінгі массасы бар 20 изотоптар және натрийдің ядролық изомерлері белгілі. Жалғыз тұрақты изотоп 23Na. Көптеген изотоптарда жартысы бір минуттан аз, тек 2 радиоактивті изотоптар - 22Na және 24Na - жартысынан ұзағырақ болады. 22. Позитрон ыдырауы 2.6027 жыл жартысымен өтіледі, позитрондардың көзі ретінде және ғылыми зерттеулерде қолданылады. 24На, 15 сағаттық β-ыдырау арнадағы жартысы медицинада диагностика және лейкемияның белгілі бір түрлерін емдеу үшін қолданылады.
'''Биологиялық рөлі'''
Натрий - барлық тірі ағзалардың бір бөлігі. Жоғары организмдерде натрий негізінен жасушалардың жасушааралық сұйықтығында (жасушаның цитоплазмасынан шамамен 15 есе артық) байқалады. Шоғырланулардағы айырмашылық цитоплазмадан натрий иондарын ұядан сұйықтыққа соратын жасушаның мембранасына салынған натрий-калий сорғыны қолдайды.
Калиймен бірге натрий келесі функцияларды орындайды:
* Мембраналық потенциалды және бұлшықеттердің бұзылуын дамыту үшін жағдай жасау.
* Осмотикалық қан концентрациясының сақталуы.
* Қышқыл-негіз балансын сақтау.
* Су теңгерімін қалыпқа келтіру.
* Мембраналық тасымалдауды қамтамасыз ету.
* Көптеген ферменттердің қосылуы.
Натрийдің ұсынылатын дозасы 600-ден 1700 миллиграмға дейінгі балаларға арналған [көзі анықталмаған 438 күн]. Америкалық жүрек қауымдастығының мәліметі бойынша, ересектер үшін ең төменгі қажетті доза 500 миллиграмнан аз, тәулігіне 1500 миллиграмға дейін (кейбір аурулар немесе натрий көлемін ұлғайтатын кәсіптерді қоспағанда) ұсынылады. 3/4 шай қасықында тұзды тұз түрінде 1725 мг натрий бар . Басқа деректер бойынша, сау ересектер натрий қабылдауын 2300 миллиграмға дейін, қан қысымы жоғары және 1500 немесе одан да аз басқа аурулармен шектеуге тиіс.
Натрий барлық өнімдерде әртүрлі мөлшерде қамтылған, бірақ дененің көп бөлігі тұзды тұздан, соның ішінде консервілер, жартылай фабрикаттар, соустар, шұжықтар және т.б. Натрийдің көзі ретінде натрий глутаматы, сода (натрий бикарбонаты), натрий нитраты, натрий сахаринат және натрий бензаты сияқты натрий қоспалары қызмет етеді . Ассимиляция көбінесе асқазанда және ішекте өтеді. Витамин D натрий сіңірілуін жақсартады, бірақ артық тұзды тағамдар мен белоктарға бай тағамдар қалыпты сіңіруге кедергі келтіреді. Азық-түлікпен қамтамасыз етілген натрий мөлшері несептегі натрий мазмұнын көрсетеді. Натрийге бай тағамға жеделдетілген экскреция тән.
Теңгерімді диета берілген адамның натрий жетіспеушілігі табылмады, бірақ аштықтан кейбір проблемалар туындауы мүмкін. Уақытша тапшылық диуретиктерді, диареяны, шамадан тыс терлеуді немесе артық суды тұтынудан туындауы мүмкін.
Натрий жетіспеушілігінің белгілері - салмақ жоғалту, құсу, асқазан-ішек жолдарындағы газдардың түзілуі және амин қышқылдары мен моносахаридтердің сіңірілуі. Ұзақ уақыттың жетіспеушілігі бұлшық етті және невралгияға әкеледі.
Натрийдің шамадан тыс көбеюі аяқтың және бетінің ісінуіне, несептегі калийдің жоғарылауына әкеледі, кейбіреулері жоғары қан қысымы мен сұйықтықтың жинақталуына ие болады . Бүйрек өңдейтін ең көп тұз мөлшері шамамен 20-30 грамм, бұл үлкен мөлшер бұрын өмірге қауіп төндіреді.
<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref>
==Сілтемелер==
* [[Изотоп]]
| |||