'''Энергия''' (грек. energeіa – әсер, әрекет) – материя қозғалысының әр түрлі формасының жалпы өлшеуіші. Материя қозғалысының әр түрлі формалары бір-біріне айналып (түрленіп) отырады. 19 ғ-дың орта шенінде осы қозғалыстың барлық формалары бір-біріне белгілі бір сандық мөлшерде ғана айтылатындығы анықталды; осы жағдай “Э.”“Энергия” ұғымын енгізуге, яғни қозғалыстың әр түрлі физ. формаларын бірыңғай өлшеуішпен өлшеуге мүмкіндік берді. “Э.”“ Энергия” ұғымы сақталу заңына бағынады (қ. [[Энергия|Энергияның]] сақталу заңы, [[Термодинамика]]). Э.Энергия туралы түсінік мәңгілік қозғалтқыш жасаудың мүмкін еместігін дәлелдеуге байланысты пайда болды. Жұмыстың қоршаған ортадағы немесе жүйедегі белгілі бір өзгерістің (отынның жануы, судың құлауы, т.б.) нәтижесінде ғана орындалатындығы анықталды; дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жұмыс істеу қабілеті оның Э-сыЭнергиясы деп аталды. Қозғалыстың әр түрлі формасына сәйкес Э-ның да бірнеше түрі бар (мыс., мех. Э.Энергия, хим. Э.Энергия, эл.-магн. Э.Энергия, гравитац. Э.Энергия, ядр. Э.Энергия, т.б.) Физиканың даму процесінде Э.Энергия ұғымы нақтыланып әрі жалпыланып отырды. Э.Энергия туралы ілімнің дамуындағы маңызды бір кезең үздіксіз ортадағы Э.Энергия қозғалысы мен “Э.“ Энергия ағыны” туралы ұғымның енгізілуі болды. Э.Энергия ағыны деп Э.Энергия тығыздығы мен берілген ортадағы орын ауыстыру жылдамдығының көбейтіндісіне тең векторды айтады. Кванттық физиканың дамуы Э-Энергия ның квантталатындығы жайлы, яғни кейбір жағдайда жүйенің Э-Энергия сы тек дискретті (үздікті) мәндерді ғана қабылдайды деген фактіні дәлелдеуге мүмкіндік берді. Мұндай жағдай мыс., сәуле шығару Э-Энергия сына, микробөлшектердің тербеліс және айналу Э-сынаЭнергиясына қатысты айтылады. Салыстырмалық теориясында Э.Энергия (Е) мен масса (m) арасындағы байланыстың (Е=mс2, мұндағы с – вакуумдегі жарық жылдамдығы) ашылуы физика үшін зор маңызды болды. Бұл қатыс әмбебаб қатыс болып есептеледі. Сондықтан ол тіпті өте кішкентай микробөлшектің өзінде де әрқашан қозғалыстың белгілі бір түрі болатындығын көрсетеді. Мұндай қозғалыстың өлшеуіші mс2 өрнегі болады. Әсіресе бұл қатыстың ядр. энергетиканың дамуына байланысты іс жүзіндегі маңызы арта түсті. Э.Энергия бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) джоульмен, бірліктердің [[СГС]] жүйесінде эргпен өлшенеді. Ал ядр. және атомдық физикада Э-ныңЭнергияның өлшеу бірлігі ретінде электронвольт алынады.
Ә. Күлімбетов<ref>Қазақ энциклопедиясы, 10 том</ref>
