|
'''Эритрея''' мемлекеті – [[Африка|Африканың]] солт.-шығысында орналасқан мемлекет. Жер аум. Қызыл т-дегі 350-ден астам аралдарын қоса есептегенде 125 мың км2. Халқы 4,4 млн. (2004). Негізінен тигран (тигринья), тигре, афор, сахо, беджа, билен, кунама, нара, хедареб, рашайда этн. топтарынан және шет елдіктер (3%) тұрады. Ресми тілі – тигран және араб тілдері. Тұрғындарының көпшілігі ислам және христиан діндерін, аз ғана бөлігі дәстүрлі наным-сенімдері ұстанады. Мемлекет және мемл. кеңестің басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – 1 палаталы парламент (Ұлттық ассамблея). Астанасы – [[Асмэра]] қ. Әкімш.-аумақтық жағынан 6 облысқа бөлінеді. Ұлттық мейрамы – тәуелсіздік күні, 24 мамыр (1993). [[БҰҰ |БҰҰ-ның]] (1993), [[Африка]] Одағының (2002) мүшесі. Ақша бірлігі – накфа.
{{Infobox Country or territory
Жерінің көп бөлігін [[Эфиопия]] таулы қыраты, оңт.-шығысын [[Афар]] ойысы, [[Қызыл]] тау жағалауының бойын шөлейт және саванна табиғат белдемдері алып жатыр. Эритрея үстіртіндегі ең биік жері – [[Соира]] тауы (2989 м). Климаты субэкваторлық, шөлді. Орташа айлық темп-расы 23 – 37қС. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлш. 50 – 200 мм, Э. үстіртінде 500 – 850 мм. Жиі құрғақшылық болып тұрады. Басты өзені – [[Тэкэзе]]. Шөл және шөлейттік өсімдіктер, сонымен қатар жағалауларда агава, акация, құрма пальмасы, эвкалипт, саваннада баобаб, биік тауларда сикоморе ағашы, т.б. өседі. Жануарлар түрлері өте бай: киіктер, бегемот, шибөрі, тау ешкі, леопард тектес мысық, қоян, қолтырауын, арыстан, мүйізтұмсық, піл, тасбақа, қорқау қасқыр, әр түрлі маймылдар, кеміргіштер және құстардың көптеген түрлері, суларында балықтардың 250 түрі кездеседі. Пайдалы қазбалары – алтын, мыс, темір, никель, хром, слюда, титан, мұнай, күміс, күкірт, калий және ас тұздары, магний, мрамор, мырыш, т.б.
|native_name = ''Hagere Ertra''<br /> ሃገረ ኤርትራ <br /> دولة إرتريا
Қазіргі Эритрея аумағында 4 – 7 ғ-ларда[[Аксум]] патшалығы өмір сүрді. 8 ғ-да елге ислам діні енді. 12 – 16 ғ-ларда Эритрея жерінің дені [[Эфиопиялық Абиссиния]] патшалығының құрамына кірді. 16 ғ-дың ортасынан Осман сұлтандығына қарады. 1889 – 1941 ж. Италияның отары болды. 1941 – 51 ж. [[Ұлыбритания|Ұлыбританияға]] бағынды. 1952 – 62 ж. [[Эфиопия|Эфиопияның]] автономиялы обл., 1962 – 87 ж. [[Эфиопия|Эфиопияның]] провинциясы, әкімш. ауд. болды. 1962 жылдан басталған [[Эритрея]] халықтық азат ету майданының [[Эфиопия|Эфиопиядан]] тәуелсіздік алу жолында 30 жылға созылған күресі барысында 150 мың адам құрбан болды. 1991 ж. көтерілісшілер [[Асмэран|Асмэраны]] азат етіп, эфиоп әскерлерін елден қуып шықты. 1993 ж. жүргізілген референдум барысында Эритрея тәуелсіздігі жарияланды. 500 мыңнан астам елден кеткен босқындар елге орала бастады. 1997 ж. Э-ның жаңа конституциясы қабылданды. 1998 ж. [[Эфиопия|Эфиопиямен]] арадағы даулы аумаққа байланысты жаңа соғыс басталып, 2000 ж. Эритреяның жеңілуімен аяқталды. Екі ел бейбіт бітімге қол қойды. Дегенмен бұл соғыс барысында екі жақтан 10 мыңдаған адам қаза тауып, экономикаға аса ауыр нұқсан келді. Көптеген Эритреялықтар көрші [[Судан|Суданға]], [[Еуропа]] елдері мен [[АҚШ |АҚШ-қа]] кетуге мәжбүр болды. Елдегі халықтың 70%-ы халықар. ұйымдардан азық-түлік көмегін алады.
|conventional_long_name = State of Eritrea
Эритрея – аграрлы ел. Ел экономикасының негізгі саласы – а. ш. Құрма пальмасы, дәнді бұршақ және майлы дақылдар, көкөніс өсіріледі. Негізгі азық-түлік дақылдары – сорго, тары, бидау, жүгері, т.б. Ірі қара, қой, ешкі, түйе, үй құстары өсіріледі. Су айдындарынан балық ауланады. Өнеркәсібінің негізгі салалары – мұнай айыру, тоқыма, тігін, химия, былғары аяқ киім, ағаш өңдеу, цемент, тамақ. Теңізден тұз өндіріледі. Басты теңіз порттары – [[Асэб]],[[Массауа]]. Сыртқа – тоқыма, тері, былғарыдан жасалған тауарлар, тамақ өнімдері, сусындар, мұнай өнімдері, темекі, т.б. шығарылады. Басқа елдерден машина, ауыр машина жасау құралдары, көлік құрал-жабдықтары, мұнай, тамақ өнімдері және мал, негізгі өнеркәсіп тауарлары, электроника сатып алынады. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлш. 1010 [[АҚШ]] долл. Негізгі сауда серіктестері – [[Эфиопия]], [[Сауд Арабиясы]], [[Италия]], [[Судан]], [[Біріккен Араб Әмірлігі]].
|common_name = Eritrea
Әдеб.: [[Африка]]. Энциклопедический словарь, М., 1988; Трошин Ю.А., История стран Азии и Африки в новейшее время (1918 – 2000), М., 2004; Страны и регионы мира. Экономико-политический справочник, М., 2005.
|image_flag = Flag of Eritrea.svg
С. Хасенұлы<ref>Қазақ энциклопедиясы, 10 том</ref>
|image_coat =
==Пайдаланған әдебиет==
|image_map = LocationEritrea.svg
<references>
|national_anthem = ''[[Ertra, Ertra, Ertra]]''
{{stub}}
|official_languages = none<sup>1</sup>
{{wikify}}
|capital = [[Asmara]]
|latd= 15|latm=20 |latNS=N |longd=38 |longm=55 |longEW=E
|largest_city = Asmara
|government_type = [[Transitional government]]
|leader_title1 = [[President of Eritrea|President]]
|leader_name1 = [[Isaias Afewerki]]
|area_rank = 100th
|area_magnitude = 1 E10
|area = 117,600
|areami² = 45,405 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water = negligible
|population_estimate = 4,401,000
|population_estimate_rank = 118th
|population_estimate_year = July 2005
|population_census = 4,298,269
|population_census_year = 2002
|population_density = 37
|population_densitymi² = 96 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = 165th
|GDP_PPP = $4.471 billion <!--IMF-->
|GDP_PPP_rank = 168th
|GDP_PPP_year = 2005
|GDP_PPP_per_capita = $1,000
|GDP_PPP_per_capita_rank = 214th
|sovereignty_type = [[Тәуелсіздік]]
|sovereignty_note = from [[Ethiopia]]
|established_event1 = ''[[De facto]]''
|established_event2 = ''[[De jure]]''
|established_date1 = [[May 29]] [[1991]]
|established_date2 = [[May 24]] [[1993]]
|HDI = {{increase}} 0.454
|HDI_rank = 157th
|HDI_year = 2005
|HDI_category = <font color="#e0584e">low</font>
|currency = [[Eritrean nakfa|Nakfa]]
|currency_code = ERN
|country_code =
|time_zone = [[East Africa Time|EAT]]
|utc_offset = +3
|time_zone_DST = ''not observed''
|utc_offset_DST = +3
|cctld = [[.er]]
|calling_code = 291
|ISO_3166-1_alpha2 = ER
|ISO_3166-1_alpha3 = ERI
|ISO_3166-1_numeric = 232
|sport_code = ERI
|vehicle_code = ER
|footnotes = <sup>1</sup> Working languages: [[Tigrinya language|Tigrinya]], [[Араб тілі]], and [[Ағылшын тілі]] <ref>http://cy.revues.org/document39.html</ref> <ref>{{PDFlink|http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Eritrea.pdf}}</ref>
}}
[[Сурет:Eritrea Train Mountain Tunnel.jpg|300px|left|thumb|<center></center>]]
{{Africa}}
{{Member states of the African Union}}
{{Link FA|eo}}
[[ace:Eritrea]]
[[af:Eritrea]]
[[als:Eritrea]]
[[am:ኤርትራ]]
[[an:Eritrea]]
[[ang:Æriþrea]]
[[ar:إرتريا]]
[[arz:اريتريا]]
[[ast:Eritrea]]
[[az:Eritreya]]
[[bat-smg:Eritrėjė]]
[[bcl:Eritreya]]
[[be:Эрытрэя]]
[[be-x-old:Эрытрэя]]
[[bg:Еритрея]]
[[bjn:Eritrea]]
[[bm:Eritrea]]
[[bn:ইরিত্রিয়া]]
[[bo:ཨི་རི་ཏྲའ།]]
[[bpy:ইরিত্রিয়া]]
[[br:Eritrea]]
[[bs:Eritreja]]
[[ca:Eritrea]]
[[ceb:Eritrea]]
[[ckb:ئەریتریا]]
[[crh:Eritreya]]
[[cs:Eritrea]]
[[cu:Єрѷѳрїꙗ]]
[[cy:Eritrea]]
[[da:Eritrea]]
[[de:Eritrea]]
[[dv:އެރިތުރިއާ]]
[[el:Ερυθραία]]
[[en:Eritrea]]
[[eo:Eritreo]]
[[es:Eritrea]]
[[et:Eritrea]]
[[eu:Eritrea]]
[[ext:Eritrea]]
[[fa:اریتره]]
[[fi:Eritrea]]
[[fiu-vro:Eritrea]]
[[fo:Eritrea]]
[[fr:Érythrée]]
[[frp:Èritrê]]
[[fy:Eritrea]]
[[ga:An Eiritré]]
[[gd:Eartra]]
[[gl:Eritrea - ኤርትራ]]
[[gv:Eritrea]]
[[he:אריתריאה]]
[[hi:इरीट्रिया]]
[[hif:Eritrea]]
[[hr:Eritreja]]
[[hsb:Eritreja]]
[[ht:Eritre]]
[[hu:Eritrea]]
[[hy:Էրիթրեա]]
[[ia:Eritrea]]
[[id:Eritrea]]
[[ie:Eritrea]]
[[ilo:Eritrea]]
[[io:Eritrea]]
[[is:Erítrea]]
[[it:Eritrea]]
[[ja:エリトリア]]
[[jv:Eritrea]]
[[ka:ერიტრეა]]
[[kg:Eritrea]]
[[kn:ಎರಿಟ್ರಿಯ]]
[[ko:에리트레아]]
[[ku:Erîtrea]]
[[kw:Eritrea]]
[[ky:Эритрея]]
[[la:Erythraea]]
[[lad:Eritrea]]
[[lb:Eritrea]]
[[li:Eritrea]]
[[lij:Eritrea]]
[[lmo:Eritrea]]
[[ln:Elitré]]
[[lt:Eritrėja]]
[[lv:Eritreja]]
[[mhr:Эритрей]]
[[mk:Еритреја]]
[[ml:എരിട്രിയ]]
[[mn:Эритрей]]
[[mr:इरिट्रिया]]
[[mrj:Эритрей]]
[[ms:Eritrea]]
[[mt:Eritrea]]
[[my:အီရီထရီးယားနိုင်ငံ]]
[[na:Eritrea]]
[[nah:Eritrea]]
[[nap:Eritrea]]
[[nds:Eritrea]]
[[nl:Eritrea]]
[[nn:Eritrea]]
[[no:Eritrea]]
[[nov:Eritrea]]
[[oc:Eritrèa]]
[[om:Eritrea]]
[[os:Эритрей]]
[[pam:Eritrea]]
[[pap:Eritrea]]
[[pih:Eritreya]]
[[pl:Erytrea]]
[[pms:Eritrea]]
[[pnb:اریٹریا]]
[[ps:اریتره]]
[[pt:Eritreia]]
[[qu:Iritriya]]
[[ro:Eritreea]]
[[roa-rup:Eritrea]]
[[ru:Эритрея]]
[[rw:Eritereya]]
[[sa:इरीट्रिया]]
[[sah:Эритрея]]
[[sc:Eritrea]]
[[scn:Eritria]]
[[sco:Eritrea]]
[[se:Eritrea]]
[[sg:Eritrëe]]
[[sh:Eritreja]]
[[simple:Eritrea]]
[[sk:Eritrea]]
[[sl:Eritreja]]
[[so:Eratareya]]
[[sq:Eritrea]]
[[sr:Еритреја]]
[[ss:IRitheya]]
[[st:Eritrea]]
[[stq:Eritrea]]
[[sv:Eritrea]]
[[sw:Eritrea]]
[[szl:Erytryja]]
[[ta:எரித்திரியா]]
[[te:ఎరిట్రియా]]
[[tg:Эритрея]]
[[th:ประเทศเอริเทรีย]]
[[ti:ኤርትራ]]
[[tl:Eritrea]]
[[tr:Eritre]]
[[ts:Eritrea]]
[[tt:Эритрея]]
[[ug:ئېرىترېيە]]
[[uk:Еритрея]]
[[ur:اریتریا]]
[[uz:Eritreya]]
[[vec:Eritrea]]
[[vi:Eritrea]]
[[vo:Lerüträn]]
[[war:Eritrea]]
[[wo:Eritere]]
[[xal:Эритреймудин Орн]]
[[yi:עריטרעא]]
[[yo:Ẹritrẹ́à]]
[[zh:厄立特里亚]]
[[zh-min-nan:Eritrea]]
[[zh-yue:厄立特里亞]]
| 