Британ империясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Kasymov Британдық империя бетін Британ империясы деген айдатқыш үстіне жылжытты (айдатқыш қалдырылмады)
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Тарихи мемлекеттер
|атауы = БритандықБритан империяимпериясы
|өз атауы = {{lang-en|British Empire}}
|статусы =
87-жол:
 
[[Сурет:BritishEmpire1919.png |thumb|right|400px|1919 ж. Британдық империясының аймақтары]]
'''БритандықБритан империяимпериясы''' ({{lang-en|Brіtіch Empіre}}) — [[Ұлыбритания]] мен оның отар иеліктерінің жалпы атауы. Термин ретінде 19 ғ-дың 70-жылдарынан бастап қолданыла бастады. [[Англия]] ең алдымен [[Ирландия]]ны басып алды. 16 — 17 ғасырларда теңізде үстемдік жүргізу үшін алдымен [[Испания]]ның, кейіннен [[Голландия]]ның соғыс флотын талқандап, [[Португалия]] мен оның отарларын өзіне тәуелді етті. 1607 жылы [[Солтүстік Америка]]да тұңғыш ағылшын иелігі пайда болды. Жетіжылдық соғыста (1756 — 63) ол Францияға күйрете соққы беріп, Испанияның отарлық қуатын жойды. Көп ұзамай француздар билеген Канаданы басып алып, Солтүстік Америкада өз үстемдіктерін орнатты. 1757 жылы Үндістан түбегіндегі [[Бенгалия]]ны басып алды.
 
Отар елдерді тонау есебінен Англияда үлкен ақша қоры пайда болып, өнеркәсіп төңкерісі жасалынды. Бірақ 18 ғасырдың аяғында Британ империясы дағдарысқа ұшырап, Солтүстік Америкада 13 отарынан айрылды. Соған қарамастан 19 ғасырдың 1-жартысында Үндістанды толығымен, [[Австралия]]ны, [[Жаңа Зеландия]]ны, [[Оңтүстік Африка]]ны жаулап алды, апиын соғыстарынан кейін [[Қытай]]ды [[Сянган]] ([[Гонконг]]) аралын жалға беруге көндірді. Ал 19 ғасырдың 80 — 90-жылдары Африканың батыс және шығыс жағалауларын басып алып, [[Кипр]] аралына, [[Египет]]ке, [[Бирма]] мен [[Ауғанстан]]ға бақылау орнатты. 20 ғасырдың бас кезінде [[Иран]]ға, [[Ирак]]қа, [[Осман сұлтандығы]]нан бөлініп шыққан [[араб]] мемлекеттеріне үстемдік етті. 19 ғасырдың аяқ кезінен бастап Ұлыбритания дүние жүзінде өз позициясын жоғалта бастады да кейбір отарларына (Канада, Австралия, Жаңа Зеландия) өзін-өзі басқару құқығын беріп, Британия доминионына айналдырды. 1-дүниежүзілік соғыстан кейінгі Британ империясының экономикалық дағдарысқа ұшырауын пайдаланып, доминиондар сыртқы саясатта да тәуелсіздікке қол жеткізді. Отарларда ұлт-азаттық қозғалыс күшейіп, Ауғанстан, кейіннен Ирак пен Египет тәуелсіздік алды.