Тәулік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Боттың үстегені: ne:दिन
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Water,Rabbit,Deer.jpg|right|thumb|Су, Қоянқай және Марал: [[Астек күнтізбесі|астек]] [[күнтізбесі]]нің 20 күн нышаны ішіндегі үшеуі, [[Астек күн тасы|Күн тасынан]].]]
'''Тәулік''' – тетелес бір күн мен бір түннің қосындысы. Күннің де, түннің де ұзақтығы өзгеріп, әр маусымда әр түрлі болып отырады. Тәуліктің ұзақтығын тұрақты шама деп есептеуге болады. Жуық түрде алғанда күн қанша ұзарса, түн сонша қысқарады. Шамалап алғандағы тәуліктің бұл тұрақтылығы біздің заманымыздан бұрын 4000 жылдықта анықталған. Бір тәулік ішінде Жер өз осін бір айналып шығады. Жердің өз осін бір айналып шығуына кететін уақыт жұлдыздық тәулік деп аталады. Жұлдыздық тәулік жуық түрде 23 сағат 56 минут 4 секундқа тең. Мұны тікелей бақылап анықтауға болады. Жұлдыздық тәулік – уақыттың [[астрономия|астрономиядағы]] негізгі өлшемі. Ол 24-ке бөлінеді де, әрбір үлесі жұлдыздық сағат деп аталады. Жұлдыздық сағат кәдімгі сағаттан сәл кемірек, жуық түрде 59 минут 50,17 секунд болады. Уақытты жұлдыздық сағат бойынша өлшейтін аспаптар обсерваторияларда қолданылады. Жұлдыз уақыты – өзгермейтін тиянақты уақыт. Адам өмірі негізінен алғанда жұлдызға емес, Күнге байланысты. Сондықтан астрон. “нақты күндік тәулік” ұғымы көбірек қолданылады. Бірақ нақты күндік тәуліктер бірдей емес, олардың ұзақтығы әр кезде әр түрлі болады. Себебі Күн (шын мәнінде Жер) кейде үдей, кейде баяу қозғалады. Нақты күндік тәуліктердің ең қысқасы, жұлдыздық уақыт өлшемімен – 24 сағат 3 минут 36 секунд (қыркүйек айының ортасы), ең ұзағы – 24 сағат 4 минут 27 секунд (қараша айының аяғы) болады. Шамасы үнемі өзгеріп тұратындықтан, нақты күндік тәуліктер өмірде сирек қолданылады. Халыққа қолайлы болуы үшін жыл ішіндегі нақты күндік тәуліктердің орташа мәні, яғни арифмет. ортасы алынған. Бұл уақыт орташа күндік тәулік деп аталады, ол 24 сағат асырқа тең. Нақты күндік уақыт орташа күндік уақытпен сәйкес келмейді. Ол екеуінің айырмасы астрономияда уақыт теңдеуі деп аталады. Уақыт теңдеуінің мәні жыл сайын шығып тұратын арнайы астрон. кестелерде келтіріледі. Уақыт теңдеуінің өзі де тұрақты емес, сондықтан кестелер жыл сайын қайта жасалады.
'''Тәулік''' — шамамен [[Жер (ғаламшар)|Жердің]] өз осінен айналу мезгіліне тең болытан [[уақыт]] өлшем бірлігі. Бұл [[SI]] бірлігі емес, бірақ SI дегенмен бірге (белгілеуі: '''d''') пайдалануға қабыл етілген.<ref>http://physics.nist.gov/Pubs/SP811/sec05.html</ref> Тағайындалған уақыт өлшеу SI бірлігі — [[секунд]].
 
''Күн тәулігі'' (24 [[сағат]] немесе {{formatnum:86,400}} [[секунд]]) мен [[жұлдыз тәулігі]] (23 [[сағат]] 56 [[минут]] 4 [[секунд]]) деп екіге ажыратады. Жердің [[Күн]]ді айналу себебінен Жерде тұрған байқаушы үшін Күн қозғалмайтын [[жұлдыз]]дарға қарағанда орын ауыстырады, сондықтан бұл екі түрлі тәулік тең емес.
 
Күнделікті өмірде тәулікті жиі ''[[күн]]'' деп те айта береді. Бір тәулікте 24 сағат (1440 минут, 86400 секунд) бар және тәулік ''[[күн]]'', ''[[түн]]'', ''[[таң]]'', ''[[кеш]]'' т.с.с. құралған.
 
Күнтізбені құратын тәуліктер [[апта]]ны, [[ай]]ларды құрайды.
 
== Түсініктемелер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тәулік» бетінен алынған