119 316
өңдеме
ш (→[http://www.panoramio.com/photo/33749726 Торғайдың] төбе биі немесе шен қумаған Шеген би хақында.: clean up, replaced: августа → тамыз using AWB) |
No edit summary |
||
== [http://www.panoramio.com/photo/33749726 Торғайдың] төбе биі немесе шен қумаған Шеген би хақында. ==
Қазақтың көрнекті ақиық ақыны,
* «Арғынның жалпақ жатқан сүйегінің,
* Ортанғы жілігіндей ірі буын.
* Көтермеген ешкімнің шіренуін»- деп суреттегендей,
[http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%B9 Торғай] төңірегі үшін тұғыры биік тұлға, арғын тайпасының батыры, Еңсегей бойлы Есім ханның қолбасшыларының бірі болған Шақшақ Аманжолұлынан Көшей, Көшейден Қошқар, Қошқардан атақты тархан Жәнібек туған. Шыққан тегі - Орта жүздің Арғын тайпасынан.Халық өзінің сүйікті ұлын кезінде «Шақшақ Жөнібек», «Шақшақұлы Жөнібек», «тархан Жөнібек» деп атап кеткенімен, Шақшақ
Шеген бидің ұлы атасы - Кіші жүздің ханы Әбілқайырдың замандасы, қатар жүрген қаруласы, қарадан шыққан хан - Шақшақ Жәнібек батырлығымен де, ел билеген саясаткерлігімен де, алдын болжай алатын көрегендігімен де, шешендігімен де алты Алашқа аты шықса, Жәнібектің ұлы, Абылай ханның қарулас серігі, қырғыздарға қарсы күрескен
1759 жылы 9 қаңтарда
2006 жылы Алматы қаласында «Арыс» баспасы,
Осы келтірілген дерекке сүйенсек, бұл атақ қазіргі егемен еліміздің әскери басшыларына берілетін «[[Генерал]]» дәрежесімен тең, жоғарыда аталған «Генералы Казахстана» кітабына енуі де сондықтан.
...Шақшақ
Ал, Жәнібек тарханның шөбересі [[Шеген Мұсаұлы
Дәуітбай тарханның үш әйелінен тоғыз бала болған. Олар: Шомақ, Абылай, Абыз, Мұса, Мысық, Құралай, Шүрегей, Шүрек және Болтай. Шеген-Дәуітбай тарханның ортаншы баласы Мұса тарханнан
Шеген Мұсаұлы 1791 жылы атасы Шақшақ Жәнібек тархан бабамыз ту тіккен қасиетті Торғайдың әйгілі де киелі Тосын құмында дүниеге келген. Ұяда не көрсең, ұшқанда соны аларсың дегендей,Шеген жастайынан зерек болып өсіп, жасында ел арасында қайтпас ер мінезімен, есейе келе батырлығымен, содан кейін ел билеуге араласа келе әділдігімен де, шешендігімен де көзге түседі.
Шеген би кедей-көпшілікке қайрымды-мейрімді болып, қолының аса ашықтығы үшін жай ғана Шеген емес, Шеген мырза атанған. Ол мырзалық жағынан атағы иісі Орта жүзге тараған. Елге Шеген сөзі-жазылмаған заң. Ол айтқан билік-екі қаралмайтын үкім болған. Шектен тыс әділдігі табиғи түрде заңдылыққа айналған. Ол туралы ел аузында, «Шешілмеген шиеленісті Шеген шешкен», «Ойда Шеген, қырда Беген тұрғанда қазақты қай жау алады» - деген сөздер көп.
Бірде ел кезіп жүрген диуана қарттан қал жағдайыңыз қалай?-деп сұрағанда. Сонда ол: «Жазда-қырда Бегенде, қыста-ойда Шегенде жүрмін»-деп жауап беріпті. Осы берілген жауаптан-ақ, Тобыл-Торғай өңіріне белгілі екі бидің адам қамы үшін, ел тілегі үшін әрбір ауыр істі оның ауыртпалығына қарамай қайыспай көтеріп,қамқоршы болғандарын көрсетеді.Беген-тарихта Қарабалуан аталып кеткен Алдиярұлы Жанұзақтың немересі, Тобыл бойында өмір сүрген батыр.
Жаугершілік заманда бірі Торғайда, бірі Тобылда атқа қонып, Арқа атырабына қорған болған батырлар. Атақты [[Өске Торқаұлы]]: «Арғыннан Беген мен Шеген шықты»(<ref>Бес ғасыр жырлайды. «А.», Жазушы, 1989.
Шеген би және оның елге тұлға болған ұрпақтары туралы әр жерде әр түрлі әнгімелер бар.Кеменгер суретшіміз, данышпан ойшылымыз [[Мұхтар Әуезов]] те Шеген биді қазақ билері арасынан бөлек бағалап, ерекше ықылас білдіріп «[[Хан Кене]]» пьесасына бас кейіпкер етіп суреттегені тарихтан белгілі.
Мысалы, Кіші жүз Жылгелді Жаппас руы Басықараның Қанапиясы:
* «...Құдай артық жаратқан,
* Ешкімге мен тең көрмеймін,
* Бірімжанның бес жанын.
* Өтетілеу, Бектеміс-Алтынсары,
* Бәрі бүтін теп-тегіс»-деп айтқан екен.
* Қоныс үшін соғыс керек.
* Хан болсаң халық керек,
*
* Би болсаң даналық керек,
* Даналық үшін саналық керек.
|