Артериалдық гипертензия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Eldar zh96 Гипертония бетін Артериалдық гипертензия бетіне жылжытты: Жаңа жіктемеге сәйкес атауы өзгертілді (АХЖ-10, 2016 жыл)
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Ауру
'''Гипертония''' — [[жүрек]] [[қан]]
| Name = Артериалдық гипертензия
тамырлары жүйесінің ең көп тараған ауруларының бірі. Оның белгісі — [[тамыр]] тонусы
| ICD10 = {{ICD10|I|10}} - {{ICD10|I|15}}
реттелуінің бұзылуынан туған [[артерия]]лық
| ICD9 = {{ICD9|401}} - {{ICD9|405}}
қысымның (гипертензия) көтерілуі. Гипертония ауруы жүйке жүйесіне ұдайы күш түсуінен,
| Image = Grade 1 hypertension.jpg
[[психика]]лық зақымданудан, шамадан тыс
| Caption = Электронды тонометр
артық тамақтанудан, жүріс-тұрыстың, жалпы'
| DiseasesDB = 6330
қимылдың аздығынан болады. Ол әдетте 40
| OMIM = 145500
жастан кейін дамиды, бірақ жас кезде де
| MedlinePlus = 000468
кездесе береді.
| eMedicineSubj = med
| eMedicineTopic = 1106
}}
 
'''Артериалдық гипертензи́я''' (АГ, гипертония, гипертониялық ауру, жоғарғы қан қысымы (ЖҚҚ); {{lang-grc|ὑπέρ}} «үстінде, жоғары» + {{lang-grc|τόνος}} «керу; тон») — [[Артерия|артериялық]] [[Қан қысымы|қан қысымының]] [[Созылмалы|ұзақ уақыт бойы]] тұрақты түрде көтерілуімен сипатталатын [[Ауру|медициналық жағдай]]<ref name=Nai2014>{{cite book|last1=Naish|first1=Jeannette|last2=Court|first2=Denise Syndercombe|title=Medical sciences|date=2014|isbn=9780702052491|page=562|edition=2|url=https://books.google.com/books?id=K21_AwAAQBAJ&pg=PA562|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161226141655/https://books.google.com/books?id=K21_AwAAQBAJ&pg=PA562|archivedate=26 December 2016|df=dmy-all}}</ref>. Жоғары қан қысым кезінде көп жағдайда симптомдар байқалмайды<ref name=CDC2015>{{cite web|title=High Blood Pressure Fact Sheet|url=https://www.cdc.gov/dhdsp/data_statistics/fact_sheets/fs_bloodpressure.htm|website=CDC|accessdate=6 March 2016|date=February 19, 2015|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160306125631/http://www.cdc.gov/dhdsp/data_statistics/fact_sheets/fs_bloodpressure.htm|archivedate=6 March 2016|df=dmy-all}}</ref>. Алайда, АҚ-ның ұзақ мезгілде тұрақты түрде көтерілуі [[Жүректің ишемиялық ауруы|тәждік артерия ауруы]], [[инсульт]], [[жүрек жетіспеушілігі]], [[жүрекшелер фибрилляциясы]], [[Перифериялық артериялық ауру|перифериялық тамырлық ауру]], [[соқырлық]], [[бүйректің созылмалы ауруы]] және [[Деменция|деменцияның]] пайда болу қауіпін жоғарылатыды<ref name=Lack2015>{{cite journal|last1=Lackland|first1=DT|last2=Weber|first2=MA|title=Global burden of cardiovascular disease and stroke: hypertension at the core.|journal=The Canadian journal of cardiology|date=May 2015|volume=31|issue=5|pages=569–71|pmid=25795106|doi=10.1016/j.cjca.2015.01.009}}</ref><ref name=WHO2011>{{cite book|last1=Mendis|first1=Shanthi|last2=Puska|first2=Pekka|last3=Norrving|first3=Bo|title=Global atlas on cardiovascular disease prevention and control|date=2011|publisher=World Health Organization in collaboration with the World Heart Federation and the World Stroke Organization|location=Geneva|isbn=9789241564373|page=38|edition=1st|url=http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241564373_eng.pdf?ua=1|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140817123106/http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241564373_eng.pdf?ua=1|archivedate=17 August 2014|df=dmy-all}}</ref><ref name="Hernandorena2017">{{cite journal|last1=Hernandorena|first1=I|last2=Duron|first2=E|last3=Vidal|first3=JS|last4=Hanon|first4=O|title=Treatment options and considerations for hypertensive patients to prevent dementia|journal=Expert Opinion on Pharmacotherapy|date=July 2017|volume=18|issue=10|pages=989–1000|doi=10.1080/14656566.2017|pmid=28532183|type=Review}}</ref><ref name="Lau2017">{{cite journal|last1=Lau|first1=DH|last2=Nattel|first2=S|last3=Kalman|first3=JM|last4=Sanders|first4=P|title=Modifiable Risk Factors and Atrial Fibrillation|journal=Circulation|date=August 2017|volume=136|issue=6|page=583-96|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.116.023163|pmid=28784826|type=Review}}</ref>.
Гипертония ауруының бастапқы сатысында
артериялық қысымның уақытша көтерілуі
үстіне бастық оқтын-оқтын ауруы, жүректің
жиі соғуы, кейде жүрек тұсының ауруы,
желке тұстан ауырлық сезінуі мүмкін. Одан
әрі — бас айналады, қолдың саусақтары мен
аяқ бақайлары ұйып, баста [[қан]] тасу сезімі,
көз алдында «шіркейлердің ұшып жүруі»
байқалғандай болады. Науқас тез шаршайды,
ұйқы бұзылады.
 
Жоғарғы қан қысым [[Эссенциалдық гипертензия|біріншілік]] және екіншілік болып бөлінеді<ref name=Lancet2015>{{cite journal|last1=Poulter|first1=NR|last2=Prabhakaran|first2=D|last3=Caulfield|first3=M|title=Hypertension.|journal=Lancet|date=22 August 2015|volume=386|issue=9995|pages=801–12|pmid=25832858|doi=10.1016/s0140-6736(14)61468-9}}</ref>. Жоғарғы қан қысымының 90-95%-ын біріншілік (эссенциалдық) гипертензия (гипертониялық ауру) құрайды. Ол айрықша өмір салтымен және генетикалық факторлармен сипатталады<ref name=Lancet2015/><ref name="pmid10645931">{{cite journal |author=Carretero OA, Oparil S |title=Essential hypertension. Part I: definition and etiology |journal=Circulation |volume=101 |issue=3 |pages=329–35 |date=January 2000 |pmid=10645931 |url=http://circ.ahajournals.org/content/101/3/329.long |doi=10.1161/01.CIR.101.3.329 |last2=Oparil |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120212030530/http://circ.ahajournals.org/content/101/3/329.long |archivedate=12 February 2012 |df=dmy-all }}</ref>. Ауыру қауіпін жоғарылататын факторларға тағамда тұзды шамадан тыс пайдалану, [[семіздік]], [[темекі тарту]] және ішімдік ішу жатады<ref name=CDC2015/><ref name=Lancet2015/>. Қалған жағдайларда екіншілік, симптоматикалық артериалдық гипертензияны диагностикалайды: бүйрек (нефрогенді) — 3—4 %, эндокринді — 0,1—0,3 %, гемодинамикалық, неврологиялық, стрестік, ятрогендік (кейбір заттарды қабылдаудан кейін пайда болатын) және жүктілік кезіндегі АГ<ref name=Lancet2015/>. Бұл кездерде артериялық қан қысымының көтерілуі негізгі ауру симптомдарының бірі болып табылады.
Гипертония ауруы асқыну мүмкіндігімен
(миокард инфаркті, инсульт, бүйрек сырқаты)
қатерлі және ұзақ уақыт бойы табандылықпен
емдеуді талап етеді, ал емнің қонуы аурудың
сатысына, науқастық құлқына байланысты.
Науқас дәрігерге неғұрлым ерте көрінсе,
дәрігердің ақыл-кеңесін неғұрлым қалтқысыз
орындаса, емдеу соғұрлым тез пайда береді.
Режимнің зор маңызы бар: науқас денеге
және әсіресе жүйкеге күш түсуінен мүмкіндігінше аулақ болғаны, еңбек ету мен тынығу
режимін қатаң сақтағаны, темекі мен спирт
ішімдіктерінен бас тартқаны жөн; күніне
кемінде 8 сағат ұйықтау керек.
 
Қан қысымы екі өлшем бойынша сипатталады — [[Систола|систолалық]] және [[Диастола|диастолалық]] қысым, яғни максималды және минималды қысым<ref name=CDC2015/>. Ересектердің көбінде тыныштық жағдайында қалыпты қан қысымы: систолалық 100—130 [[Миллиметр сынап бағанасы|мм с. б.]], диастолалық 60—80 мм с.б. арасында болады<ref name=AHA2017/><ref name="EU2013">{{cite journal|last = Giuseppe|first = Mancia|title = 2013 ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension: The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC)|journal = European Heart Journal|date = July 2013|volume = 34|issue = 28|pages = 2159–219|pmid = 23771844|doi = 10.1093/eurheartj/eht151|first2 = R|last3 = Narkiewicz|first3 = K|last4 = Redon|first4 = J|last5 = Zanchetti|first5 = A|last6 = Bohm|first6 = M|last7 = Christiaens|first7 = T|last8 = Cifkova|first8 = R|last9 = De Backer|first9 = G|last10 = Dominiczak|first10 = A|last11 = Galderisi|first11 = M|last12 = Grobbee|first12 = DE|last13 = Jaarsma|first13 = T|last14 = Kirchhof|first14 = P|last15 = Kjeldsen|first15 = SE|last16 = Laurent|first16 = S|last17 = Manolis|first17 = AJ|last18 = Nilsson|first18 = PM|last19 = Ruilope|first19 = LM|last20 = Schmieder|first20 = RE|last21 = Sirnes|first21 = PA|last22 = Sleight|first22 = P|last23 = Viigimaa|first23 = M|last24 = Waeber|first24 = B|last25 = Zannad|first25 = F|last26 = Redon|first26 = J|last27 = Dominiczak|first27 = A|last28 = Narkiewicz|first28 = K|last29 = Nilsson|first29 = PM|last30 = Burnier|first30 = M|last2 = Fagard|display-authors = 29}}</ref>. Ересек адамдарда тыныштық жағдайында қан қысымы 140/90-ға тең немесе жоғары болса, артериялық гипертензия болып саналады<ref name=Lancet2015/><ref name=AHA2017>{{cite journal|last1=Whelton|first1=Paul K.|last2=Carey|first2=Robert M.|last3=Aronow|first3=Wilbert S.|last4=Casey|first4=Donald E.|last5=Collins|first5=Karen J.|last6=Dennison Himmelfarb|first6=Cheryl|last7=DePalma|first7=Sondra M.|last8=Gidding|first8=Samuel|last9=Jamerson|first9=Kenneth A.|last10=Jones|first10=Daniel W.|last11=MacLaughlin|first11=Eric J.|last12=Muntner|first12=Paul|last13=Ovbiagele|first13=Bruce|last14=Smith|first14=Sidney C.|last15=Spencer|first15=Crystal C.|last16=Stafford|first16=Randall S.|last17=Taler|first17=Sandra J.|last18=Thomas|first18=Randal J.|last19=Williams|first19=Kim A.|last20=Williamson|first20=Jeff D.|last21=Wright|first21=Jackson T.|title=2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA Guideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults|journal=Hypertension|date=13 November 2017|pages=HYP.0000000000000065|doi=10.1161/HYP.0000000000000065}}</ref><ref>Рекомендации Всемирной организации здравоохранения и Международного общества по гипертензии 1999 г.</ref><ref name=protocol18>Экспертный совет РГП на ПХВ «Республиканский центр развития здравоохранения» Министерства здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от «30» ноября 2015 года. Протокол № 18</ref>. Балаларда басқа өлшемдер қолданылады<ref name=JNC8>{{Cite journal |last1 = James|first1 = PA.|last2 = Oparil|first2 = S.|last3 = Carter|first3 = BL.|last4 = Cushman|first4 = WC.|last5 = Dennison-Himmelfarb|first5 = C.|last6 = Handler|first6 = J.|last7 = Lackland|first7 = DT.|last8 = Lefevre|first8 = ML.|last9 = Mackenzie|first9 = TD.|last10 = Ogedegbe|first10 = Olugbenga|last11 = Smith|first11 = Sidney C.|last12 = Svetkey|first12 = Laura P.|last13 = Taler|first13 = Sandra J.|last14 = Townsend|first14 = Raymond R.|last15 = Wright|first15 = Jackson T.|last16 = Narva|first16 = Andrew S.|last17 = Ortiz|first17 = Eduardo|title = 2014 Evidence-Based Guideline for the Management of High Blood Pressure in Adults: Report From the Panel Members Appointed to the Eighth Joint National Committee (JNC 8)|journal = JAMA|volume = 311|issue = 5|pages = 507–20|date = Dec 2013|doi = 10.1001/jama.2013.284427|pmid = 24352797|display-authors = 8}}</ref>. АҚ-на [[Амбулаториялық қан қысымы|амбулаторялық жағдайда]] (офистен тыс, АҚТМ не АҚҮМ) 24 сағат бойы мониторинг жасау, [[Қан қысымын өлшеу|офистік]] өлшемге қарағанда дәлірек болып табылады<ref name=Lancet2015/><ref name=Nai2014/>.
Артериялық қысымның көтерілуі бүйректің
хлорлы натрийді бөлуінің азаюымен тікелей
байланысты болғандықтан, гипертония ауруы
үдеуінің алдын алатын және науқастық жаіікүйін жақсартатын маңызды шаралар қатарына мыналар жатады: тамақ рациойында
тұзды шектеу, тұзды тағамдарды, маринад
тарды рационнан шығарыл тастау, солдай-ақ
дәрігердің тағайындауы бойынша организмнен тұздық бөлінуін ұлғайтатын, несеп айдайтын дәрі-дәрмектер ішу. Қозғалыс белсенділігін. жаяу серуен, спорттық жеңіл түрлері,
дене еңбегі гипертония ауруының үдеуінен
сақтайды және оның алдын алатын маңызды
фактор болып табылады. Дәрігер тағайындаған емдеу комплексі, оның ішінде артериялық
қысымды түсіретін дәрі-дәрмектер ішу науқастық жай-күйін тез жақсарта алады. Алайда, бұл уақытша әсер, ол аурудан жазылғандық
емес, сондықтан дәрігердің айтқандарының
бәрін орындау қажет. Емдеу ді негізсіз үзіп
тастау, режимді бұзу, психиялық-қызбалық
жасау аурудың барысын нашарлатуы, гипертония асқынуына — [[ми]]ды, бірсыпыра реттерде басқа да органдарды қанмен жабдықтаудың бұзылуына т. б. әкеліп соғуы мүмкін.
Науқастық жағдайы қатты нашарласа, дереу
дәрігер шақыру керек. Ол келгенге дейін
науқас төсекте немесе ыңғайлы креслода
жантайып отыруы қажет. Табаны мен тізесін
қыздырып, ([[грелка]] қойып, орап тастау),
30—35 тамшы корвалол немесе валокордин
ішу, сондай-ақ, бұрын тағайындалған, қысымды түсіретін дәріні ішу керек. Тамақ ішпеу
қажет. Кеуде ауырса, тілдің астына нитроглицерин салған жөн.
 
Гипертония ауруымен сырқаттанғандар диспансерлік байқауда болады. Көп жылғы
тәжірибеге қарағанда үнемі емделіп, режимді
дұрыс сақтаған жағдайда науқас ұзақ жылдар
бойы жұмыс қабілеттілігін сақтайтыны
дәлелдейді<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>
 
{{wikify}}
 
{{Суретсіз мақала}}
 
[[Санат:Жүрек аурулары]]