{{Қорық аймақ | name =ЖАРЫҚТЫҢ ШАШЫРАУЫ — оптикалық сәуле | image =Сурак.jpg|200px| caption =| location = [[Қазақстан]]| area = | established =| governing_body = | world_heritage_site =| website =}} '''Жарықтың шашырауы''' — ''оптикалық сәуле ''' (жарық) ағынының затпен өзара әсерлесуі кезінде кейбір сипаттамаларының өзгеруі''. Мұндай сипаттамаларға жарық қарқындылығының кеңістіктік таралуы, жиіліктік спектр, жарықтың полярлануы жатады. Көбінесе, Ж.Жарықтың ш.шашырауы деп ортаның кеңістіктік біртексіздігінен болатын сол ортаның өзіндік емес (меншіксіз) жарқырауын айтады. Ж.Жарықтың ш-ншашырауын жүйелі түрде кванттық электрдинамикаға негізделген сәуленің затпен әсерлесуінің кванттық теориясы мен зат құрылысының кванттық көзқарасына сүйене отырып сипаттауға болады. Бұл теория бойынша, Ж.Жарықтың ш-ныңшашырауының әрбір жеке актісі зат бөлшегінің энергиясы , [[импульс|импульсі]] k және полярлануы болатын фотонды жұтуы, содан кейін [[энергия|энергиясы]] , импульсі kk және полярлануы болатын [[фотон|фотонды]] шығаруы деп қарастырылады (мұндағы және — түскен және шашыраған сәуле жиіліктері, k және kk — толқындық [[вектор|векторлар]]). Егер шыққан фотонның энергиясы жұтылған фотонның энергиясына тең болса (яғни =), онда Ж.Жарықтың ш.шашырауы рэлейлік шашырау немесе серпімді шашырау делінеді. Ал Ж.Жарықтың ш.шашырауы болғанда, энергия сәуле мен заттың арасында бөлінеді де, ол серпімсіз шашырау деп аталады.<br> Ж. Жарықтың ш-ншашырауын, көп жағдайда, сәуленің толқындық теориясы негізінде сипаттау жеткілікті. Бұл теория тұрғысынан, түскен жарық толқыны орта бөлшектерінде электр зарядтарының еріксіз тербелістерін тудырады, ал олар екінші реттік жарық толқындарының көздері болып табылады.
==Жарықтың Ж.шашырауының ш-нкванттық классик.жолмен де сипаттау== <br> Жарықтың шашырауын классикалық жолмен де, кванттық жолмен де сипаттаудың сандық сипаттамасы шашыраудың дифференциалдық қимасы (dd) болып есептеледі. Ол (dd) денелік бұрыштың (dd) кішкене элементінде шашыраған сәуле ағынының (dJ) түскен сәуле ағынының (J0) шамасына қатынасы ретінде анықталады: dd=dJ/J0. Шашыраудың толық қимасы () барлық бағыт бойынша (яғни dd ішіндегі) dd-лардың қосындысына тең (қиманың өлшемділігі см2). Ж.Жарықтың ш-ншашырауын анықтайтын факторлардың әр түрлі болатындығынан оның барлық жағдайын қамтитын біртұтас дәл тәсілді көрсету қиын. Сондықтан құбылысты әр түрлі дәлдікпен сипаттайтын идеал жағдайлар қарастырылады (мыс.мысалы, жеке электрондағы Ж.Жарықтың ш.шашырауы, жеке атомдағы Ж.Жарықтың ш.шашырауы, [[молекула|молекуладағы]] Ж.Жарықтың ш.шашырауы, ұсақ бөлшектердегі Ж.Жарықтың ш.шашырауы, ірі бөлшектердегі Ж.Жарықтың ш.шашырауы). Көп бөлшектен құралған ортадағы Ж.Жарықтың ш-ныңшашырауының жеке бөлшектердегі Ж.Жарықтың ш-наншашырауынан ерекше айырмашылығы бар. Ол, ең алдымен, толқындар интерференциялануына, екіншіден көп рет шашырау эффектісіне, үшіншіден, бөлшектердің өзара әсерлесуіне байланысты болып келеді.<br> Егер шашыраған толқынның фазасы түскен толқынның фазасымен бір мәнді анықталатын болса, онда Ж.Жарықтың ш.шашырауы когерентті Ж.Жарықтың ш.шашырауы деп, ал керісінше жағдайда ол когерентті емес Ж.Жарықтың ш.шашырауы деп аталады. Ж.Жарықтың ш.шашырауы құбылысы физиканың, химияның және техниканың әр түрлі саласындағы зерттеу жұмыстарында кеңінен пайдаланылады. ==Сілтеме== [[Санат:Ж]] [[Санат:Қазақ ұлттық энциклопедиясы]]
