Палеозой: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Боттың үстегені: sq:Paleozoiku
Өңдеу түйіні жоқ
6-жол:
[[Сурет:Asaphiscuswheelerii.jpg|thumb|right|150px|Соңғы Палеозой заманында өркендеген [[Перм кезеңі]]нде жойылған [[Трилобиттер]]дін бірі]]
Палеозой фауналары көптеген [[омыртқасыз]] ағзалардың болғанымен белгіленеді, оның ішінде [[трилобиттер]] (Trilobita), грабтолиттер (Grabtolithina), брахиоподтар (Brachiopoda), сефалоподтар (Cephalopoda) және [[кораллдар]]. Заманның соңында амфибия мен рептилиялар әр-түрлі биологиялық топтаныстардың зор компоненті болды, ал алып талды циатея (Cyathea arborea), атқұйрық (Equisetum) және цикадалар ормандардың кең таралуына себепші болды.
 
Палеозой терминін алғаш 1838 ж. ағылшын геологы А.[[Седжвик]] (1785 – 1873) ұсынған. [[Палеозой]] осыдан 540 – 250 млн. жыл бұрын басталып, ұзақтығы 290 млн. жылға созылған эра. Құрамына [[кембрий]], [[ордовик]], [[силур]], [[девон]], [[таскөмір]] ([[карбон]]), [[пермь]] дәуірлері енеді. Бұл дәуірлер геологиялық картада төменгі [[Палеозой]] ([[кембрий]], [[ордовик]]), ортаңғы Палеозой ([[силур]], [[девон]]), жоғарғы Палеозой ([[таскөмір]], [[пермь]]) деп бөлінеді. Палеозойдың басында [[Гондвана]] мен солтүстік құрлықтардың (Солтүстік [[Америка]], Шығыс [[Еуропа]], [[Сібір]], [[Қытай]], [[Корея]]) және оларды бөлетін мұхиттардың ([[Палеоатлант]], [[Палеотетис]], [[Палеоазия]]) нобайы айқындалған. Бұл мұхиттардың ені мыңдаған км-ге, ал тереңдігі мыңдаған м-ге жеткен. Олардың өмір сүру ұзақтығы да әр түрлі. Ең бірінші [[Палеоатлант]] ([[Япетус]]) девонның басында жабылып, карбонның ортасына дейін [[Палеотетис]] өмір сүрген, ал [[Палеоазия]] палеозойдың соңында [[Лавразия]] алып құрлығын жасап барып жабылған.
==Тіршілік әлемі==
Мұндағы айқын өзгеріс венд пен кембрий шебінде болды, қаңқалы организмдер – [[трилобиттер]], [[моллюскілер]], т.б. өмірге келген. Бұл өзгеріс [[протерозой]] мен [[фанерозой]]ды жіктеуге негіз болды. Алғаш кең таралған бақалшақтылар [[карбонат]]ты емес, [[фосфат]]ты болған. [[Ордовик]]-[[силур]]да алғашқы [[омыртқа]]лылар – [[балықтар]], [[карбон]]да [[қосмекенділер]] (амфибиялар), яғни құрлыққа шыққан жануарлар пайда болды. [[Силур]]-девонда алғашқы құрлық өсімдіктері өсіп, соңғы [[девон]]-карбонда қалың өсімдік жабыны пайда болған, нәтижесінде көміржаралу кеңінен таралған.
==Пайдалы қазбалары==
[[Орал]], [[Сарыарқа]], [[Алтай-Саян]], [[Тянь-Шань]], т.б. қатпарлықтарында [[калцедон]] және [[герцин]] интруз. тау жыныстарымен тектес көптеген металл кендері бар. Шөгінді тау жыныстармен қоса мұнай-газ, ірі көмір алаптары ([[Қарағанды]], [[Екібастұз]], [[Донбасс]], [[Ертіс]] маңы, [[Кузбасс]], [[Гондвана]], т.б.), жанғыш тақтатас ([[Балтық]] маңы), мысты құмтастар мен тақтатастар ([[Жезқазған]], [[Орал]] бөктері, [[Маңғыстау]], [[Атбасар]], т.б.) кендері жаралды. Одан басқа [[фосфорит]] ([[Қаратау]], [[АҚШ]]), [[боксит]] ([[Орал]], [[Салаир]]), шөгінді темір-марганец кентастары ([[Атасу]], [[Жезді]], [[Рейн]] алабы, [[Саян]], т.б.), тұз кендері ([[Соликамск]], [[Иран]]-[[Пакистан]], т.б.) де [[Палеозой]] тау жыныстарымен қатарлас. Қоры мол, қолайлы жағдайларда орналасқан әр текті құрылыс тастары, цементтік шикізат, асыл, әшекей, қаптама тастар да көп кездеседі.
==Қолданған әдебиет==
* [[Беспалов]] В.Ф., Геологические строение Казахской ССР, А.-А., 1971;
* [[Хаин]] В.Е., [[Короновкий]] Н.В., [[Ясманов]] Н.А., Историческая геология, М., 1997;
* [[Байбатша]] Ә.Б., [[Тарихи]] геология, А., 2004.
 
 
{{Commonscat|Paleozoic}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Палеозой» бетінен алынған