Гендерлік теңсіздік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
1-жол:
'''Гендерлік теңсіздік'''-әйелдер мен еркектер арасындағы [[әлеуметтік]] жағдайларға байланысьты теңсіздік.''Мысалы'':әйелдер мен ерлер арасындағы еңбектің бөлінуіне,әлеуметтік функцияларға және мәдени стреотиптерге байланысты ''теңсіздік''. Гендерлік теңсіздік- әлеуметтік жүйенің сипаттамасына сәйкес, түрлі әлеуметтік топтардың, осы жағдайда ер мен әйелдердің тұрақты айырмашылықтарына мен олардан шығатын теңсіз мүмкіндіктерге ие болу мәселесі.
Гендердің әлеуметтік психологиясы- нұсқаулардың, жалған нанымдардың, кемсітушіліктің, әлеуметтік рөлдер мен ұстанымдардың пайда болуын зерттеуге арналған шексіз сала. Рассалық нанымдары сияқты, гендерлік нанымдар да әлсіреп, ескеріп жатыр, бірақ жасырын ұстанымдар, түсініктер әлі де бар. Дегенмен, гендерлік топтардың өкілдерінің психологиялық бейнесінің құрылуы кезінде ескерген гендерлік стереотиптер жайдан жай ескерілмей қалып қоймайды: керісінше олар көбінесе қоғамдағы ер мен әйелдің шынайы теңдігіне жету үшін кедергі болады.
=== '''Әйелдерге қатысты теңсіздік''' ===
Көпшілік әйелдер гендерлік наным мен стереотиптердің тіршілігі туралы біледі, олар осы нанымдар көбінесе нақты жұмыс жасайтын әйелдерге зиян әсер ететініне сенімді. Осы әйелдерге қатысты гендерлік теңсіздік еркектермен салыстырғандағы төмен жалақы мөлшерінде байқалады.
Зерттеу мен сауалнамалар еркектердің тек саясатта ғана емес, басқа кез- келген салада жетекші лауазымдарға ие болатындығын көрсетеді. АҚШ- та әйелдердің тек 20% жетекші лауазымға ие болады, Ұлыбританияда – 21%, Қытайда- 31%, Ресейде -42%. Әйелдердің тек 25%-ы техникалық лауазымға ие болады, телестанциялардың 6%-ын басқарады, БАҚ- тағы басқаратын лауазымына 5%-ы ғана ие.( Grant Thornton консалтинг компаниясының ақпараты бойынша). Жағдайы орташа деңгейдегі әйел 60 жасына келгенде, оның өмір бойы тапқан табысы тура сондай лауазымға ие болған еркекке қарағанда $450000- ға аз болады. Сонымен қатар әйелге қарағанда квалификациясы төменірек кейбір еркектер сол әйелге қарағанда екі есе көп пайда табады.
Әйелдер еркек сияқты тура сондай жұмысты атқарса да, олардың жалақысы әлдеқайда төмен болады. АҚШ- тың еңбек министрлігінің 1991 жылғы статистикалық мәліметіне сүйенсек, әйелдер- компьютерлік программистер еркек- программистердің жалақысының 83% -ын алады, әйелдер- қаржы менеджерлер еркек- қаржы менеджерлердің табысының 67% -ын алады, бастауыш мектептің әйел- мұғалімінің жалақысы еркек- мұғалімдердің 89%-ын ғана құрайды және т.б. Әйелдердің бастапқы жалақысы көп жағдайда еркетердің бастапқы жалақысынан әлдеқайда төмен болады және осы феноменнің ұзақ уақыттық салдары бар, себебі жалақы мөлщерінің артуы, ереже бойынша, бастапқы деңгейдегі жалақысынан процентпен есептеледі.
<ref>Ш.Берн «Гендерлік психология»</ref>
=== '''Еркектерге қатысты теңсіздік''' ===
Көп жағдайда еркектер кемсітушілікпен бала бағу сияқты әйелдердің дәстүрлі міндеттерін атқару кезінде кездеседі.
Осылайша, Элизабет Тернер (Elizabeth Turner) және Энтони Пратканис (Anthony Pratkanis) мектепке дейінгі колледждердің студенттері үшін қызметтегі бос орынның бар болуы туралы 56 түрлі мекемелерге еркек пен әйелдің атынан тура бірдей жазба сауал салды. Мекемелердің жартысына жуық әйелдердің атынан жазылған хатына жағымды жауап беріп, ұсыныстың ілгерідегі талқылауын жалғастыруға дайын болды, ал еркектерді айтсақ, жауаптардың оннан біреуі ғана ұқсас болды. Осы эксперимент арқылы бала бағу сияқты жұмысында қоғам дәстүрлі түрде әйелдерге еркекке қарағанда көбірек сенеді. Қоғам әйелдердің қамқоршылық қабілеті, басқа адамдардың сезімдеріне елегіш болу қабілеті көбірек және агрессивтігі аздау деп санайды.
Ерлер ұстануға міндетті әлеуметтік нормалар туралы көптеген стереотиптер кездеседі. Оның іщіне жетістіктің/ мәртебесінің нормасы, қаттылықтың(физикалық, эмоционалды, ақыл-ой) нормасы, және антиәйелдік нормалары жатады. Кейбір кезде, еркектер ер рөлінің стандартын ұстануға қиындап, оларда стресс пайда болу мүмкіндігі туады. Айзлер осы феноменді ердің гендерлік- рөлдік стрессі деп атады(ЕГРС).
Ердің гендерлік- рөлдік стрессі- еркектер үшін дәстүрлі ерлік рөлінің үлгісін ұстану қиындағанда немесе еркек әйелдік рөліне тән тәлімді көрсетуге мәжбүр болған жағдайда пайда болатын стресс.
=== '''Мәдени нормалардың ықпалы''' ===
Еркек пен әйелдердің табиғи физиологиялық айырмашылықтарына қарамастан, көпшілік гендерлік айырмашылықтар әлеуметтену мен мәдениеттің әсерінен пайда болды.
Мәдени нормалар біздің нұсқауларымызға және қылық- міңезімізге үлкен әсерін тигізеді. Оны біз тарихтан айқын байқай аламыз. Соңғы 50 жылдың ішінде, әлемде гендерлік рөлдер мен түсініктер лезде өзгерген. АҚШ- та 1960- жылдарында ғана кейбір жоғары оқу орындары әйелдерді оқуға қабылдамады, ал ғасырдың соңына қарай заң саласындағы білім алған әйелдердің үлесі 40%-ға өскен. Сонымен қатар, еңбекке қабілетті халықтың арасында тұрмыстағы американдық әйелдердің үлесі 2 есе өсті. Элис Игли (Alice Eagly) өз «Әлеуметтік міңездегі гендерлік айырмашылықтар» кітабында мәдениет пен биологияның өзара әрекеттесу механизмі сипатталатын теорияны айқын түсіндіріп, көрсетеді.
Оның айтуынша, биологиялық және жас кездегі әлеуметтену сияқты түрлі факторлар әйел мен еркек арасындағы еңбектің бөлінуінің себебі болады. Адамның ересек өмірінде еңбектің гендерлік бөлінуді айқындайтын рөлдер гендерлік айырмашылқтардың негізіне айналады. Әйелдер көбінсе адамдарға көңіл бөлу мен қамқоршылыққа бағытталған әлеуметтік рөлдерді орындауға бейім, ал еркектер – өз күшін, жігерін және жетекшілікті көрсетуге болатын рөлдерді орындауға бейім.
Қазіргі уақытта гендерлік таптаурындар үлкен жылдамдықпен өзгеруде жане ол өз кезегінде еңбек саласындағы әйел мен еркектердің әлеуметтік позициялардың теңдігіне үміт береді.
 
== Негізгі ұғымдар ==