|
[[File:WwI agitka2.jpg|thumb|alt=A.|Бірінші Дүние Жүзілік соғыс кезіндегі орыс карикатурасы]]
:'''Карикатура'''<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref> (''итальянша carіcatura, carіcare – ұлғайту, әсіре бейнелеу'') – өмірдегі жағымсыз құбылыстарды, жеке адамдардың бойындағы кемшіліктерді әшкерелеу мақсатында [[әзіл-оспақ]], [[сын-сықақ]], [[әжуа-мазақ]], [[шарж]], [[гротеск]] құралдарын қолданатын көркем бейнелеу тәсілі, бейнелеу өнерінің (негізінен, [[графика]]) жанры.
'''Карикату́ра '''(итал. caricatura, caricare — артылу, асырып айту):
1. Сатиралық немесе күллкілі сурет, кенет салыстыру, жағымсыз жақты сүйірлеу арқылы күлдіргі эффект жасау.
2. Бейнелеу өнерінің жанры, негізгі көрнекі сатираның түрі, сатиралық немесе күлдіргі түрде әлеуметтік, саяси-қоғамдық, тұрмыстық құбылыстарды және адамдардың өзіндік тұрпатын бейнелеу.
«Карикатура» термин сөзіне мағынасы жағынан лубок, шарж және гротеск сөздері жақын.
=== '''Заманауи карикатура''' ===
Сатиралық немесе күлдіргі сурет, изоанекдот. Тақырыптар саяси карикатура, әлеуметтік, тұрмыстық және т.б. болып бөлінеді.
«Карикатураның үлкен энциклопедиясы» сөзі «заманауи карикатура» түсінігіне анықтама береді:
• Түрі бойынша — сызықтық немесе пішінді, қаныққан — айғыздалған, ақ-қара немесе түрлі-түсті, карикатура жалғыз суретте немесе көптеген мазмұндарда (комикс, strip
• cartoon),
• Мазмұны бойынша — әзіл-оспақ (funny cartoon), сатира, шарж, жарасымды әзіл, орнықты карикатура (fine art cartoon), философиялық карикатура, әпенді заттар, және т. б.
• Орындау жанры мен техникасы бойынша — графика, иллюстрация, коллаж, монтаж, фотография, плакат, көркем сурет, жарнама, анимация, скульптура және көлемді суреттер, архитектура, инсталляция, перформанс, актинг,
• Қолдану аймағы бойынша полиграфиялық өнімдердің көптеген түрлері (журналдық және кітаптық иллюстрация, күнтізбе, буклет, пошталық таңбалар және ашық хаттар), жарнама, анимация, және т.б.
Қазіргі кезде халықаралық мойындалған аты caricature шарж және асырып айтылған портретке жатады.
=== '''Ресейде''' ===
Әйгілі отандық суретші-карикатуристтер:
1917—1960 жылдар. Насихаттайтын плакаттар мен кеңестік газеттердегі карикатураларды салған суретшілер — Черемных, Ротов, Семёнов, Бродаты, Дени, Кукрыниксы, Ефимов
1970 жылдардың басы.«жастардың әзіл-оспағы» деп аталатындар (агитпропагандада қатыспайтындар) — В. Коноплянский, В. Иванов, И. Макаров, В. Бахчанян, В. Песков, Ф. Куриц, В. Розанцев, С. Тюнин, Л. Тишков, М. Златковский, О. Теслер, А. Некрасов, И. Воробьёв, В. Скрылев, И. Копельницкий, В. Богорад, В. Дубов, Г. Огородников.
1980 жылдар. А. Меринов, А. Бильжо, А. Сергеев, братья Лемеховы, Г. Светозаров, В. Степанов, В. Земцов, С. Айнутдинов, И. Варченко, В. Дружинин, И. Анчуков.
1990—2000 жылдар. Н. Кращин, С. Ёлкин, А. Попов, С. Дергачёв, В. Мисюк, М. Серебряков, Д. Полухин
«Шаржа» жанрда жұмыс істейтін заманауи суретшілер : И. Макаров, В. Мочалов, В. Балабас, К. Куксо, братья В. и М. Ивановы, Николай Крутиков, Денис Лопатин.
Карикатура — ежелгі суреттердің бір түрі. Ол қоғамның мәселелерін көрсетеді және ерте заманнан жәбірлеуші алдынан белгілі бір жолмен өзін-өзі танытады.Бұл арқылы халық дұшпандарға күліп, құлданушыларды келеке етті. Халықтың лубтық суреттердің дамуынан Ресейде карикатура XVII ғасырдан бастап дами бастады.
Император Наполеон ол туралы жасалған карикатураға өткір қарағаны белгілі.1812 жылы Ресейде Отандық соғыс кезінде француздық императорға қарсы толық масштабты карикатуралық кампания құрылды, ал оның таралуы үшін орыс әскердің басқарушысы Михаил Кутузов өз штабында арнайы типография құрды. Соғыстар мен әскери қақтығыстар кезінде патриоттық сезімді көтеретін және қарама-қарсы жақты балағаттайтын плакатты карикатура қолданысы кең таралады. Карикатура ежелгі заманнан бері болса да, өнер ретінде кейін пайда болды.
19 жүзжылдықтан бастап Ресейде карикатура ерекше тануға ие болды.
=== Карикатура дамуының әдеби публицистикамен тығыз байланысы ===
Басында газеттерде белгілі оқиғаларға қатысты түсіндірмелі мәтіндері бар және сатиралық суреттері бар мақалалар пайда бола бастады. Уақыт өткен сайын мазмұны түсінікті, түсіндіретін мәтінсіз суреттер жариялана бастады. Бірақ патшалық цензуралық қорғаушылық жүйе саяси көрінісі бар суреттерге ерекше назар аударып, билеп-төстеушілерді қорлайтын суреттердің жариялануына бостандық бермеді. Дегенмен, бұл жанрдың дамуына кедергі жасауға мүмкін болмады. Аты жоқ карикатуралар бір-біріне тарады, ал күйдіргіш мәні бар суреттер қайта салынды. Бірақ ресми карикатура да дами бастады. Уақыт өткелі сатиралық суреттер газеттердің көп бөлігін ала бастады. Сатиралық және күлдіргі бөлімдер «Сын Отечества»(1812-ден 1852 жылға дейін) секілді суретті міндетті түрде қабылдайтын қатаң қоғамдық журналдарда ашыла бастады.
==Анықтамасы==
*Карикатура жеке адамдардың не өмірдің көлеңкелі жақтарын, кереғарлық пен кертартпалықты шарж бен гротеск арқылы типтендіріп, аяусыз сынап-мінеуге құрылады.
|
