Жер асты суы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ASLANTORRET (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
5-жол:
=='''Жер асты суының кен орны'''==
[[File:Artesian Well.png|thumb| '''Saturation level''' грунт суының деңгейі; '''Artesian well''' — артезиандық ұңғыма; '''Pervious strata''' — су сақтағыш қабат; '''Impervious strata''' — су ұстағыш қабат|280px]]
Жер асты суының кен орны – жауын-шашынның, өзен суларының Жерге сіңуінен пайда болатын жер асты суларының шоғырланған орны. Судың сапасына, химиялық құрамына, температурасына қарай [[тұщы]], [[ашқылтым]], [[термальді]], [[шипалы]] ([[минералды]]), өндірістік қазба байлықты су кен орны болып бөлінеді. Ал қалыптасу жағдайларына қарай өзен арналарының [[грунт сулары]], тау жыныстарының жарықшаларының, карст қуыстарының грунт сулары, артезиан алаптарындағы арынды сулар, [[тектоникалық жарықтар|тектоникалық жарықтардағы]] сулар, тау етегіндегі ысырынды [[конус сулары]], құм массивтерінің грунт сулары, т.б. болып бөлінеді. Ең ірі жер асты суының кен орындары таулы аудандарға жанаса орналасқан [[қиыршыққұм]], [[шағылқұм]], малтатастардан құралған ысырынды [[моллас]] кешендерінде, өзен арналарының аллювиальдік шөгінділерінде, ірі артезиан алаптарында кездеседі. Жер бетіне таяу (10 – 30 м) жатқан жер асты суының кен орындары өзен арналарындағы аллювиальдік шөгінділерде орналасқан. [[Термальді су]] кен орындары, негізінен, тереңде жатқан артезиан сулы қабаттарда, кейбір таулы аудандардың тектоникалық жарықтарында таралған. Температурасы 100°С-тан асатын тұщы термальді су кен орындары [[Жаркент]] (Алматы облысы) артезиан алабында 4000 – 4500 м тереңдіктен табылған. Бұл бүкіл Жер шарындағы тұщы сулардың ең тереңге сіңген деңгейі. Басқа жерлерде мұндай тұщы сулар 2000 м тереңдіктен аспайды. Қазақстанда 623 жер асты суының кен орындары зерттеліп, қоры анықталған. Жер асты суының кен орындары елді мекендерді, қалаларды, ірі өндіріс орындарын, [[санаторий]], [[профилакторий|профилакторийлерді]] ауыз сумен, емдік қасиеті бар минералды сулармен қамтамасыз етуге пайдаланылуда.
=='''Жер асты суының қоры'''==
Жер асты суының қоры – жер асты суларының көп жылдар бойы шаруашылық мақсаттарға пайдалануға болатын, үздіксіз жиналып, толығып отыратын мөлшері. Ол [[табиғи қор]], [[табиғи ресурс]], пайдалану қоры болып бөлінеді. Табиғи қор – геологиялық мерзімде немесе көп жылдар бойы сулы қабаттарда, гидрогеологиялық құрылымдарда жиналған су мөлшері. Табиғи ресурс – [[жауын-шашын|жауын-шашынның]], өзен суларының Жер бетінен оның астына әр мезгілде әр түрлі мөлшерде сіңуіне, Жер бетінің көп жылдық мерзімде ылғалдану режиміне сәйкес жер асты суының толығып отыратын бөлігі. Жер асты суының пайдалану қоры – аумағы белгілі сулы қабаттардан белгілі бір уақыт бойы, техникалық-экономикалық тұрғыдан тиімді түрде арнаулы су қабылдағыштар арқылы тәулігіне алынатын судың мөлшері. Олар халық шаруашылығындағы маңыздылығына, экономикалық тиімділігіне байланысты баланстағы және баланстан тыс қорлар болып 2 топқа бөлінеді. Зерттеліп барланғаннан кейін жоғары сапалы жер асты су қоры [[мемлекеттік баланс|мемлекеттік балансқа]] алынады. Балансқа алынған су қорын пайдалану экономикалық жағынан тиімді болады.
=='''Жер асты суын қорғау'''==
<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> ▼
Жер асты суын қорғау – жер асты суын жинауға арналған құрылыстарды пайдалану тәртібі оның қорларының сарқылуын болдырмауға тиістілігін қадағалау. [[Газ]], [[мұнай]], [[көмір]] және басқа да кен байлықтарды іздестіруге, барлауға және пайдалануға байланысты жұмыстарды жүргізген кезде ашылған жер астындағы су шығатын қабаттар олардың ластануын болдырмайтын сенімді оқшаулаумен қамтамасыз етілуге тиіс. Суы өздігінен құйылып жатқан [[ұңғымалар]], сондай-ақ пайдалануға жарамсыз немесе пайдалануы доғарылған реттегіш құрылғыларымен жабдықталуға, тоқтатып қоюға немесе жойылуға жатады. [[Өнеркәсіп|Өнеркәсіптік]] пайдаланылған ақаба суды төгуге арналған сіңіргіш ұңғымаларды бұрғылауға бұл ұңғымалар ауыз сумен және тұрмыстық сумен жабдықтау үшін жарамды немесе пайдаланылып отырған су шығатын қабатты ластаудың көзі болып табылуы мүмкін реттерде тыйым салынады. Cіңіргіш ұңғымаларды бұрғылауға бұл ұңғымаларды бұрғылау ауданында арнайы зерттеулер жүргізілгеннен кейін берілген табиғатты қорғайтын, су ресурстарын басқаратын, [[геология]] және жер қойнауын қорғайтын, кен және [[санитарлық қадағалау]] жасайтын мемлекеттік органдардың оң қорытындылары болған кезде жол беріледі. Сумен жабдықтау үшін пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін жер асты сулары түзілетін және олар жатқан жерлерде қатты және сұйық қалдықтар, төгінділер жинағыштар құрылысын орнатуға, сондай-ақ жер асты суларын ластау көзі болып табылатын басқа да нысандарды салуға жол берілмейді. Жер асты суларын пайдаланатын [[кәсіпорындар]] оларды қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
▲<ref name="source1">"[[Қазақ Энциклопедиясы]]"</ref>
=='''Тағы қараңыз'''==
*[[ Жер асты сулары]]
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
Line 15 ⟶ 20:
<references/>
==Сыртқы сілтемелер==
* [http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00004/48000.htm Артезиан сулары]
* [http://aquaalians.ru/content/podzemnye-vody
* [http://www.hge.pu.ru/index.php?Itemid=66&id=24&option=com_content&task=blogcategory Жер асты суын қорғау]
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Геология]]
[[Санат:География]]
| |||