|
[[Сурет:Scythia-Parthia 100 BC.png|250px|нобай|оңға|Скифтердің таралуы]]
'''Скифтер''' (скийптер), Скифтер патшалығы — [[Қара теңіз]]дің солтүстік жағалауын мекендеген ежелгі [[тайпалар]] бірлестігі. Олар [[сарматтар]] мен сақтарға туыстас еді. Б.з.б. 5 ғасырда скифтер қоғамында алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап, егіншілік пен мал шаруашылығы дами түсті. [[Геродот]]тың мәлімдеуінше Днепрдің батысында егінші скифтер, ал шығысында малшы скифтер қоныстандықоныстанған. Сонымен қатар олар Азов түбегі маңында “патшалық” скифтер болғанын, олардың көшпелі тұрмыс кешетіндігін, доңғалақты киіз үйлерде тұратындығын мәлімдейді. Ежелгі [[грек]] авторларының жазбаларына қарағанда, скифтер арасында құл иеленушілік орын алған. Құлдар негізінен көршілес елдерге жасалған жорықтар кезінде қолға түскен тұтқындардан тұрған. Скифтердің тайпалық бірлестігін құруда [[Атей]] патшаның белсенділік танытқаны жайлы деректік мәліметтер сақталған. Оның билігі тұсында скифтер Доннан Төменгі Дунайға дейінгі аралықты мекендеді. Б.з.б. 3 ғасырдың соңында скифтер патшалығының астанасы НеапольНеапол (СимферопольСимферопол маңы) қаласы болдыболған. Төменгі Днепрдегі КолинКөлин қалашығы оның екінші орталығы болдыболған. скифтерСкифтер киммериялықтармен соғыстысоғысып, Кіші Азияға жорықтар жасадыжасап жүрген. Сирияны, Палестинаны жаулап алып, [[Алдыңғы Азияға]] үстемдік жүргіздіжүргізген. Фракия тайпаларына, [[Ескендір Зұлқарнайын]]геға қарсы соғыстысоғысқан. Скифтер өнерінің ежелгі мұралары Қаратеңіздің солтүстік жағалауында мол шоғырланған. Бұл мәдени ескерткіштер негізінен қорымдарда сақталған. Қазба жұмысы кезінде табылған сәндік бұйымдар: қорамсақтың қабы мен қын, қылыш сабы, жүген мен үзбелері, қаптырмалары мен ер-тұрманы, сауыттар мен әйелдердің сәндік бұйымдары (айнаның сабы, білезік, шолпы, т.б.) алтын мен күмістен жасалған қайуанаттар мүсіндерімен (бұғы, бұлан, арқар, жыртқыш, құстар, фантастикалық жануарлар, т.б.) нақышталған. Бұл сәндік бұйымдардағы бедерлеп немесе құйма әдіспен жасалған өрнек сюжеті көбінесе жыртқыш немесе самұрық құстардың аң алу әрекетін бейнелейді. Әлеуметтік өзгерістер нәтижесінде [[Днепр]] жағалауында скиф ақсүйектерінің алып қорғандары пайда болды. Олардың биіктігі 20 м-ден асқан. Бұларға патшалар мен жасақшылар жерленген. Ақсүйектер қабіріне олардың әйелдері немесе күтуші қызметкерлері мен аттары бірге жерленген. Жауынгерлер жанына қару жарақтары қойылған. Ауқатты адамдардың зираттарынан мыс, алтын, күміс ыдыстар, шарап құйылған грек көзелері, әр түрлі заттар жиі табылған. Б.з. 1 ғасырының 2-жартысында Парзой мен Инисмей патшалардың тұсында скифтер күшейіп, Боспор патшалығына қарсы бірнеше рет соғыс ашқан. Қырымдағы скифтер 3 ғасырдың 2-жартысына дейін өмір сүрген. 3 ғасырда скифтер өз билігінен біржолата айырылған. Халықтардың ұлы қоныс аударуы кезінде олар басқа тайпаларға сіңісіп, жеке этникалық ерекшеліктерінен аыйрылған. Дегенмен олар тарихта өшпес із қалдырды. Олардың экономика, соғыс ісі саласындағы табыстары кейін [[Ресей|Ресейдің]] оңтүстігін мекендеген халықтардың тарихы мен мәдениетіне елеулі ықпалын тигізді.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 7 том</ref>
скифтер өнерінің ежелгі мұралары Қара солтүстігік жағалауында мол шоғырланған. Бұл мәдени ескерткіштер негізінен қорымдарда сақталған. Қазба жұмысы кезінде табылған сәндік бұйымдар: қорамсақтың қабы мен қын, қылыш сабы, жүген мен үзбелері, қаптырмалары мен ер-тұрманы, сауыттар мен әйелдердің сәндік бұйымдары (айнаның сабы, білезік, шолпы, т.б.) алтын мен күмістен жасалған хайуанаттар мүсіншелерімен (бұғы, бұлан, арқар, жыртқыш, құстар, фантастикалық жануарлар, т.б.) нақышталған. Бұл сәндік бұйымдардағы бедерлеп немесе құйма әдіспен жасалған өрнек сюжеті көбінесе жыртқыш немесе самұрық құстардың аң алу әрекетін бейнелейді. Әлеуметтік өзгерістер нәтижесінде [[Днепр]] жағалауында скиф ақсүйектерінің алып қорғандары пайда болды. Олардың биікт. 20 м-ден асты. Бұларға патшалар мен жасақшылар жерленді. Ақсүйектер қабіріне олардың әйелдері немесе күтуші қызметкерлері мен аттары бірге жерленді. Жауынгерлер жанына қару жарақтары қойылды. Ауқатты адамдардың зираттарынан мыс, алтын, күміс ыдыстар, шарап құйылған грек көзелері, әр түрлі заттар жиі табылды. Б.з. 1 ғасырының 2-жартысында Фарзой мен Инисмей патшалардың тұсында скифтер күшейіп, Боспор патшалығына қарсы бірнеше рет соғыс ашты. Қырымдағы скифтер 3 ғасырдың 2-жартысына дейін өмір сүрді. 3 ғасырда скифтер өз билігінен біржолата айырылды. Халықтардың ұлы қоныс аударуы кезінде олар басқа тайпаларға сіңісіп, жеке этникалық ерекшеліктерін жойды. Дегенмен олар тарихта өшпес із қалдырды. Олардың экономика, соғыс ісі саласындағы табыстары кейін [[Ресей|Ресейдің]] оңтүстігін мекендеген халықтардың тарихы мен мәдениетіне елеулі ықпалын тигізді.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 7 том</ref>
== Дереккөздер ==
|
