|
'''Байырғы сөз''' (төл сөз) ( {{lang-ru|исконное слово}}) — белгілі бір [[тіл]]дің өзіне тәңтән, [[лексика]]лық [[құрам]]ының неғұрлым ескі [[қабат]]ына жататын етене төл сөздер.<br/>
Қазақтың байырғы сөз — [[Qazaq xalqı|қазақ халқының]] өмір тіршілігі мен [[Шаруашылық|шаруашылығына]], [[тұрмыс]]ы мен [[мәдениет]]іне, дүниетанымы мен түсінігіне байланысты жалпы халықтық сипатта қалыптасқан, онын өзіне тәңтән сөздері. ОнынОнынң негізінде түркі тілдеріне ортақ сөздер жатыр ([[ата]], [[ана]], [[кункүн]], түн, бір, екі, туйетүйе, қой, жылқы тағы басқа). Байырғы сөздер сөздік құрамның сан жағынан ең мол, құрылымдық-стилистикалық және грамматикалық сипаты жағынан алуан түрлі қабатына жатады. Байырғы сөз, бір жағынан, бұрынғы ескі, көнелік, екінші жағынан, тілдің өзіне тән, меншікті, етене қасиеттерімен сипатталады. Осындай қазақтың байырғы сөздері негізінен, қазақ тайпаларының қыпшақ қауымынан бөлініп шығып, 15—16 ғасырменғасыр мен 19 ғасыр арасында өз алдына халық болып біріккен кезінде пайда болған. Байырғы лексиканың кұрамындағы жалпы түркілік сөздер мен негізгі сөздік қордан тыс мол қабаты тіліміздеғітіліміздегі тарихи тума сөздермен байланысты (малшы, түндік, жаппа, тұтқыш, тағы басқа). Байырғы сөзге кейін пайда болған неологизмдер, терминдер, жергілікті сипаты бар диалектизмдер мен кәсіби сөздер жатпайды. Бірақ диалектизмдер мен кәсіби сөздерде белгілі бір аймақ үшін байырғылық сипат болуы мүмкін. Кірме сөздердің де ерте замандарда кіріп әбден халықтық сипат алып, байырғыланып кеткен кейбіреулері байырғы сөз қатарында саналады. Мысалы, араб-парсыдан ауыскан құдай, ақыл, қорек, әрекет, дастарқан, шаруа; орыс тілінен ауыскан кереует, самауыр,рет, бәтіңкейібәтеңке.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref>
|
