Сөйлем: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
49-жол:
[[Санат:Грамматика]]
[[Санат:Синтаксис]]
 
=Сөйлем=
Сөйлем – тілдің грамматикалық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. Сөздер мен сөз тіркестері сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу интонациясы болады. Предикативтілік сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық лексикалық және грамматикалық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. Синтаксистің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті; құрылысына қарай жай және құрмалас; баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің қатысына қарай жалаң және жайылма; баяндауыштарының қай сөз табына қатысты келуіне орай есімді және етістікті; бастауыштарының қатысына қарай жақты және жақсыз; субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз жақты, жалпылама жақты; сондай-ақ сөйлем мүшелеріне жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән синтаксистік ерекшеліктері бар. <br />
 
Әдеб.: [[Мелиоранский]] П.М., [[Краткая грамматика казак-киргизского языка]], СПб., [[1897]], ч.2; [[Аманжолов]] С., [[Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқа курсы]], А., [[1940]]; [[Сауранбаев]] Н., [[Қазақ тілі]], А., [[1953]]; [[Байтұрсынов]] А., [[Тіл тағылымы]], А., [[1992]]; [[Жұбанов]] Қ., [[Қазақ тілі зерттеулері]], А., [[1996]].
 
<ref> Қазақ энциклопедиясы</ref>
=Пайдаланған сілтеме=
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}
 
 
[[am:ዓረፍተ-ነገር]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Сөйлем» бетінен алынған