Тәжікстан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Аудио Tajikistan anthem.ogg Маджли́си Оли́ Төрағасы Махмадсаид Үбайдуллоев зайырлы мемлекет Жұрты 9 000 030
Тег: тесттік өңдеме
Өңдеу түйіні жоқ
74-жол:
 
== Тарихы ==
Тәжікстан аумағын [[алғашқы адамдар]] [[төменгі палеолит]] дәуірінен бастап қоныстанған. Солтүстік және оңтүстік Тәжікстанда [[төменгі палеолит]], [[мезолит]] дәуірлерінің [[ескерткіш]]тері көптеп кездеседі. Оңтүстік-батыс бөлігінен [[неолит]]тік гиссар мәдениетінің ескерткіштері ашылған. Ежелгі дәуірде Тәжікстан аумағында [[Соғды]], [[Бактрия]] мемлекеттері құрылды. Біздің заманымыздан бұрын 6 – 4 ғасырларда Тәжікстан жері [[парсылар]]дың [[қара Ахемен әулеті|(қара Ахемен әулеті)]] қол астында болды, біздің заманымыздан бұрын 329 жылы онда [[А.Македонский]]дің әскері басып кірді. [[Македонский мемлекеті]] ыдырағаннан кейін Тәжікстан жерінің бір бөлігі Селевки мемлекетінің, біздің заманымыздан бұрын 3 – 2 ғасырларда едәуір бөлігі Грек-Бактрия патшалығының құрамына кірді. Біздің заманымыздан бұрын 140 жылы Тәжікстан жеріне [[көшпелі]] [[Тохар әулеті]] ене бастады. [[Кушан]] кезеңінде (қара [[Кушан]] патшалығы]]) Тәжікстанда ірі құрылыс-жайлар, [[суландыру жүйелері]] салынды, [[қолөнер]] дамыды. Осы кезеңде Тәжікстанға [[Үндістан]]нан [[буддизм]], [[Иран]]нан [[манихейлік наным]] келіп кірді, бірақ негізгі діні [[зороастризм]] болып қалды. 510 жылға қарай [[Орталық Азия]]да [[эфталиттер]] мемлекеті қалыптасты. 563 – 67 жылы [[түрік тайпалары]] эфталиттерді жеңіп, Тәжікстан жері [[Батыс Түрік қағандығы]]ның құрамына енді. 8 ғасырдың ортасында елді [[арабтар]] жаулап алды. 9 – 13 ғасырларда Тәжікстанда [[Тахири мемлекеті]] мен [[Самани мемлекеті]]нің, [[Ғазнауи сұлтандығы]]ның, [[Қарахан мемлекеті]]нің, [[Қарақытай мемлекеті]]нің, [[Хорезм]]нің құрамында болды. 1221 жылы Тәжікстанды [[Шыңғыс хан]] әскері жаулап алып, [[Шағатай ұлысы]]на бағынды. 14 ғасырдың 2-жартысынан [[Темір мемлекеті]]нің құрамына кірді. [[Темір әулеті]] тұсында [[өнер]], [[ғылым]], [[әдебиет]] жоғары сатыға көтерілді. 16 ғасырдың басында Тәжікстан аумағы [[Шайбани мемлекеті]]нің құрамына енді. [[Аштархан әулеті]] тұсында өзара қырқысулар күшейіп, [[Хорезм]], [[Балх]], [[Бадахшан]] [[Бұхар хандығы]]нан бөлініп шықты. 1740 жылы Тәжікстан жерін [[Иран]] билеушісі [[Нәдір шах]] жаулап алды. 18 ғасырдың орта тұсына қарай [[Маңғыт әулеті]] өкімет басына келді. 19 ғасырдың 1-жартысында Тәжікстан жерін [[Қоқан хандығы]] мен [[Бұхар әмірлігі]] өзара бөлісті. 1866 жылы 4 мамырда [[патшалық Ресей]] әскерлері [[Ходжент]]ті, 2 қазанда [[Ұратөбе]]ні жаулап алды. 1868 жылы 23 маусымда [[Ресей]] мен [[Бұхар әмірлігі]] арасында жасалған шарт бойынша орыс әскерлері жаулап алған барлық аумақ империя құрамына кірді. 1895 жылы орыс-ағылшын келісімі бойынша Памирдің Ауғанстанмен шекарасы Пяндж өзенімен белгіленді. Қазіргі Тәжікстанның оңтүстік – батыс және орталық бөліктері Бұхар әмірлігінің, ал қалған бөлігі [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]ның [[Сырдария]] (1886 жылдан кейін [[Самарқанд]]) мен Ферғана облыстарының құрамына енді. Тәжікстан жерінің Ресейге қараған бөлігінде отарлық билік органдары құрылып, жергілікті халықты қанау қарқынын күшейтті. Тәжікстан жерінде астық орнына мақта егуге көп көңіл бөлінді. Мақта Ресейдің орталық аудандарындағы фабрикаларға тасымалданды. Ауыл шаруашылығындағы мұндай өзгеріс өңірге аштық қаупін тудырды. 1917 жылғы [[Ақпан революциясы]]нан кейін жергілікті халықтың мүддесін қорғау мақсатында [[Мұсылман комитеті]] құрылды, [[кеңес өкіметі]]нің орнауына жергілікті халық тарапынан қатты қарсылық көрсетілді. Жергілікті халықтың басым бөлігі [[басмашылар қозғалысы]]на тартылды. 1918 – 24 жылы Тәжікстан аумағы Түркістан кеңес республикасы мен Бұхар халық кеңес республикасы құрамында болды. 1924 жылы 14 қазанда [[КСРО]] [[БОАК]] тәжік халқына автономиялық республика құру құқығын берді. Тәжік АКСР-іне Самарқанд, Ходжент уездерінің 12 болысы, бүкіл Шығыс Бұхар кірді. [[КСРО ОАК-нің]] 1925 жылы 2 қаңтардағы шешімімен оның құрамына Таулы-Бадахшан автономиялық облысы [[Памир|(Солтүстік Памир)]] қосылды. [[Тәжік АКСР-і]] [[Өзбек КСР-і]] құрамында болып, 1929 жылы қазанда [[Тәжік КСР-і]] жеке бөлініп шықты. [[Тәжік КСР-і]] құрамына [[Таулы-Бадахшан]] автономиялық облысы, [[Ходжент]], [[Гиссар]], [[Гарм]], [[Қорғантөбе]], [[Куляб]], [[Ұратөбе]], [[Пенджикент]] округтері кірді. 1929 жылы Тәжікстанда ауыл шаруашылығын [[коллективтендіру]] қолға алынды. 1940 жылы [[Вахш суландыру жүйесі]], [[Үлкен Ферғана]], [[Үлкен Гиссар]] каналдары қазылды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдары Тәжікстанға соғыс қимылы жүріп жатқан жерлерден зауыттар мен фабрикалар көшірілді. Тәжікстан халқы қаржы жинап, [[Советтік Тәжікстан|“Советтік Тәжікстан”]] [[авиаэскадрилья]]сын, [[Тәжікстан колхозшысы|“Тәжікстан колхозшысы”]] танк колоннасын жасақтап, соғысқа аттандырды. Соғыс кезінде тәжікстандық 49 жауынгер [[Кеңес Одағының Батыры]] атанды. 1950 – 90 жылы Тәжікстан негізінен мақта өсірумен айналысты. Сонымен қатар онда ірі өнеркәсіп орындары мен [[СЭС]] іске қосылды. 1991 жылы Тәжікстан президенті [[К.Махкамов]] тамыз бүлігіне қолдау танытты. Бұл өз кезегінде халық наразылығын туғызды. Осы жылы қыркүйекте [[Тәжік КСР-і]] Жоғарғы Кеңесі Тәжікстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жайлы [[декларация]] қабылдады. 1991 жылы 24 қарашада Тәжікстанда президент сайлауы өтіп, онда [[Р.Нәбиев]] жеңіске жетті. 1992 тамызда президент [[Нәбиев]]тің жақтастары мен [[оппозиция]] күштер арасында қақтығыс болды. Оппозиция күштерді Тәжікстанның [[исламдық қайта өрлеу партиясы]], [[Тәжікстанның демократия партиясы]] және [[Растохез|“Растохез”]] (Қайта өрлеу) қозғалысы құрады. Екі жақтың қақтығысы [[азамат соғысы]]на ұласып, ол бес жылға созылды. [[Азамат соғысы]] барысында 100 мыңға жуық адам қаза тауып, 900 мыңнан астам адам босқыншылыққа ұшырады. 1994 жылғы президенттік сайлау өткізіліп, онда [[Э.Рахмонов]] жеңіске жетті. Қазақстан мен Тәжікстан арасында 1993 жылы 19 қазанда Өзара қарым-қатынас туралы келісімшартқа қол қойылды. Тәжікстан президенті [[Рахмонов]] алғаш рет Қазақстанға ресми сапармен 1995 жылы 22 қарашада келді. Тәжікстанда Қазақстанның елшілігі бар.
 
== Экономикасы ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тәжікстан» бетінен алынған