Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

'''Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов''' (шын есімі '''Мұхаммедқанафия'''); [[1835, қараша]], [[Қостанай облысы]], [[Сарыкөл ауданы]], Күнтимес ауылы (аға сұлтан Шыңғыс Уәлихановтың 1834-1853 жылдардағы қыстау-ордасы) — [[10 сәуір]] [[1865]], [[Алматы облысы, Кербұлақ ауданы, Шоқан ауылы]]) — [[қазақ]]тың ұлы ғалымы, [[шығыстанушы]], [[тарихшы]], [[фольклор]]шы, [[этнография|этнограф]], [[география|географ]], [[ағартушы]]. Әжесінің бала күнінде '''«Шоқаным»''' деп еркелетіп айтуымен «Шоқан» аталып кеткен.

 

 

'''Шоқан [[1835 жыл]]дың [[қараша]] айында қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданы Күнтимес ауылында дүниеге келді. Әуелі Аманқарағай, кейіннен Құсмұрын деп өзгертілген округтің (дуанның) аға сұлтаны Шыңғыс Уәлихановтың 1834-1853 жылдардағы қыстауы осы жерде орналасып, ол Күнтимес ордасы деп аталды. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы 1834 жылғы 30 тамызда ашылған Аманқарағай дуанының (орталығы Қараоба мекені) тұңғыш аға сұлтаны. (Күнтимес ордасы осы Қараобадан теріскей-шығысқа қарай 40 шақырымдай жердегі қалың қайың мен қарағай орманының қойнауында ірге көтерген) [3]. Округ орталығы 1844 жылы жаңадан салынған Құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан атауы Құсмұрын болып өзгерді [4]. Шоқанның балалық шағы қыс маусымында Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, [[жаз]]да [[Есіл (өзен)|Есіл]]дің оң саласы [[Аққанбұрлық]] алабындағы бабасы Уәлихан әулетінің ата [[жайлау]]ында өтті. Сырымбеттегі хан ордасын мекен ететін әжесі Айғаныммен, басқа да жақын туыстарымен негізінен осы жазғы жайлау кезінде кеңінен араласты. «Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, Шоқан әуелі [[Күнтимес]] ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде сауатын ашады, ортағасырлық қыпшақ-шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады, сурет салуды үйренеді. Ол бала кезінен білімге қабілеттілігін танытты. Жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын ықыластана тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде қожа әулетінен шыққан сауаты мол әжесі Айғанымның да ықпалы күшті болды. Әжесі бала Шоқанды көне әдебиет үлгілерімен таныстырды. Қисса-дастандарды оқуға баулыды [5].