Түйелер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Түйелер''' ({{lang-la|Camelus}}) – [[сірітабандылар]] отряд тармағының [[түйетәрізділер]] тұқымдасына жататын [[сүтқоректі]] ірі жануарлардың бір туысы.

Түйелер [[шөл]]ге де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік малы. Мұның екі түрі бар: '''[[қос өркешті түйе]]''' (Бактрия түйесі) — негізгі өсірілетін жерлері: [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Өзбекстан]], [[Астрахан облысы|Астрахан]], [[Сталинград облысы|Сталинград]], [[Саратов облысы|Саратов]] және [[Чита облысы|Чита облыстары]], бұрынғы КСРО-да мұның Астрахан түйесі, Қазақстан түйесі, моңғол түйесі деп аталатын негізгі үш тұқымы өсіріледі; '''[[бір өркешті түйе]]''' (дромедар), — [[Түрікменстан]]да, көбінесе [[Тәжікстан]]да, Өзбекстанның оңтүстік аудандарында және Қазақстанның кейбір жерлерінде өсіріледі. Ең көп өсірілетін жері — Қарақұм. Қоспақ түрлеріне, пайдалануына, қанына қарай: [[аруана]], [[желмая (түйе)|желмая]], [[нар]] деп аталады. Түйенің еті мол, жүні биязы болады.<ref>Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2</ref>

Қос өркешті [[қазақ]] Түйелері дене бітімдерінің ерекшеліктері, ірілігі, өнімділігі бойынша 3 тұқымдық типке бөлінеді: оралбөкей, [[Қызылорда]] және оңтүстік [[Қазақстан]] Түйелері. [[Орал]]-бөкей типінің басқаларынан тірілей салмағы мен жүн өнімділігі '''''5 – 10%'''''-ға жоғары болғандықтан, асылдандыру жұмыстарында тұқым жақсартушы ретінде пайдаланылып келеді. Дара және қос өркешті Түйелерді бір-бірімен будандастырудан алынған будандар дене бітімінің беріктігі, ірілігі, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары мен ауыр жұмысқа төзімділігі бойынша таза тұқымды Түйеден айтарлықтай ерекшеленеді. Тірілей салмағы бойынша артықшылығы '''''20 – 25%'''''-ға дейін жетеді. Будандардың үлектерін нар, інгендерін мая деп атайды. Нарлар тек жұмыс күші мен өнім алу үшін пайдаланылып, жұптастыруға жіберілмейді. Маялар әдетте қос өркешті үлектермен шағылыстырылып, аталық тұқымға ұқсас ұрпақ алынады. Түраралық будандастыру тек таза қанды дара және қос өркешті Түйелер пайдаланылғанда ғана жақсы нәтиже беретіндігі, будандардың асыл тұқымды мал ретінде маңыздылығы жоқ екендігі ескерілуі қажет.<ref>Т. Мұсақұлов,Орысша-қазақша түсіндірмелі биологиялық сөздік І-том қазақ мемлекет баспасы, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев</ref>

Түйенің сүті, еті, жүні пайдаланылады. Сүтінен емдік қасиеті бар шұбат, май, сыр, дайындалса, еті тағамға қолданылады, ал жүнінің '''''85%'''''-ы таза, өте бағалы түбіт.