Рибонуклеин қышқылы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
22-жол:
| Генетикалық ақпаратты <br /> сақтап зат алмасу <br /> процестерін қадағалау || Қызметі || Генетикалық ақпаратты <br /> тасымалдау және <br /> нәруыз биосинтезі
|}
== РНҚ-ның жалпы сипаттамасы. РНҚ-ның түрлерi. ==
[[Сурет:RNA polinukleotido.PNG|thumb|250px|]]
[[Рибонуклеин қышқылы]] (РНҚ) – бұл сызықты тарамдалмаған [[полирибонуклеотид]]тер, [[рибонуклеозид]] монофосфатрибонуклеин қышқылының (РНҚ-ның) құрылым бiрлiгi болып табылады.
Рибонуклеозидмонофосфат РНМФ – бұл ( H3PO4) [[фосфор қышқылы]]ның бiр қалдығынан және [[рибоза]]ның пуриндi және пиримидиндi [[азот]]ты негiздерiнен тұратын қосылыстар.
Рибонуклеин қышқылдары құрамы жағынан [[ДНҚ]]-ға ұқсайды, тек [[РНҚ]] [[молекула]]сында [[дезоксирибоза]] орнына [[рибоза]] болады, ал [[тимин]] [[урацил]]мен алмастырылған.
Сонымен рибонуклеин қышқылдарының құрамына азотты негiздерден [[аденин]], [[гуанин]], [[цитозин]] және [[урацил]] кiредi. [[РНҚ]]-ның құрамындағы [[гидроксил]] туындылары (кето- тѕрiнде) [[лактам]]дар түрiнде кездеседi.
РНҚ-ның құрамында көрсетiлген рибонуклео зидмонофосфаттардан басқа аз мөлшерде минорлы негiздер және минорлы [[нуклеозид]]тер де кездеседi.
Минорлы азотты негiздер – бұл процессинг (РНҚ-ның пiсiп жетiлуi) кезiнде полирибонуклеотид құрамындағы басты негiздердiң түрленуi нәтижесiнде түзiлген [[метил]] және [[гидроксил]] туындылары.
== РНҚ-ның бiрiншi реттiк құрылымы. ==
* РНҚ-ның бiрiншi реттiк құрылымы коваленттi құрылым болып табылады,өйткенi РНМФ қалдығы полирибонуклеотидтi тiзбекте бiрiмен-бiрi 3, 5 фосфодиэфирлi байланыспен бiрiгедi.
* РНМФ-тың бiрiншi реттiк құрылымы –бұл полирибонуклеотидтi тiзбекте РНМФ қалдықтарының тiзбектесiп берiлуi.
* Скелет монотонды қайталанып келетiн рибоха мен нуклеин қышқылдарының қалдықтарынан тұрады.
* [[Азот]]ты негiздер бiр-бiрiнен бiрдей ара қашықтықта орналасқан бүйiр топтары түрiнде қарастыруға болады. Полирибонуклеотидтi тiзбекке векторлық тән , тiзбек бақыты 5->3. РНҚ-ның әрбiр түрлерiнiң поликонденсациялық коэффициентi бiрнеше оннан бiрнеше мыңға дейiн созылады. Молекулалық массасы 250 мыңнан млн. Дальтонға дейiн.
* [[РНҚ]]-ның [[ДНҚ]]-дан айырмашылығы оның реттелген екiншi реттiк құрылымы жоқ.
== РНҚ-ның биосинтезi ==
[[РНҚ]]-ның [[биосинтез]]i 2 сатыда жүредi:
* Транскрипция (көшiру)
* Процессинг (пiсiп жетiлу)
Транскрипция – бұл процесс ДНҚ-ның белгiлi транскриптондарын көшiрумен жүредi. Процесс [[генетика]]лық хабарды РНҚ (формасы) түрiнде көшiру.
Транскрипцияның жұмысы бiрiншi реттiк транскриптiң яғни м-РНҚ-ның, т-РНҚ-ның және р-РНҚ-ның тѕзiлуiмен бiтедi. Транскрипция [[ядро]]да және [[митохондрия]]да жүредi. Траскрипция клетка циклiнiң белгiлi фазасымен байланыспайды. Траскрипция кезiнде [[субстрат]] ретiнде рибонуклеозидтрифосфаттар АТФ, ГТФ, ЦТФ, УТФ қолданылады. Транскрипция матрицалық синтездiң көп тѕрлерiнiң бiрi болып саналады. [[Матрица]] ролiн ДНҚ-ның белгiлi бөлiмi – транскриптон атқарады.
[[Транскрипция]] сәйкес келу (комплеменитарлы) принципке негiзделген. Транкрипция 51—>31 бағытында жүредi.
=== Транскрипция ===
Транскрипция 3фазада жүредi:
* Транкрипцияның инициясы – [[РНҚ]]-а [[полимераза]]мен бiрге промотордың байланысуымен бiтедi және [[ДНҚ]] бөлiмiнiң денатурациясын тудырады.
* Тiзбектiң элонгациясы – РНҚ-ның бiрiншi реттiк тiзбегiнiң синтезiн өсiрумен аяқталады.
* Терминация (аяқталуы) терминатор деңгейiнде жүзеге асады. Бұл т-РНҚа, м-РНҚа жолында т-РНҚа, м-РНҚа, р-РНҚа функционалды молекулаларға айналып, РНҚ-ның әртүрлi типтерiнiң пiсiп жетiлуi. Бұл процесс мынадай жолдармен жүзеге асады:
* Реттiк транскриптi бiрнеше жекелеген РНҚ-ға бөлу (егер, бiрiншi реттiк транскрипт бiрнеше РНҚа-дан тұрса).
* Екi соңғы жағынан ретiмен “артық” [[нуклеотид]]тi алып тастау. 5, 3 соңдарын түрлендiру.
* Минорлы негiз түзетiн нуклеотидтердiң қалдықтарын түрлендiру.
* [[Ядро]]дан [[цитоплазма]]ға [[рибонуклеотид]]тi тасымалдау.
== Генетикалық код ==
Синтезделушi белоктың құрылымын анықтауда [[ДНҚ]] негiзгi роль атқарады. ДНҚ-ның жiп тәрiздi ұзын молекуласында сол клеткадағы бiр қатар белоктардың бiрiншi реттiк құрылымы туралы информациясы болады. Бiр белоктың бiрiншi реттiк құрылымының информациясы болатын ДНҚ молекуласының кесiндiсi ген деп аталады. Белоктағы әрбiр аминоқышқылға ДНҚ тiзбегiнде (бiрiздi) орналасқан нуклеотидтердiң үш үйлесiмi сәйкес келетiнi: 43=16*4=64. 4 элементтен үш-үштен әр түрлi 64 үйлесiм жасауға болатыны, ал олардың барлық 20 аминоқышқылдарға код жасауға артығымен жететiнi дәлелдендi. Аминоқышқылдың әрқайсысына код бола алатын үш нуклеотид – триплеттердiң құрамы дәл анықталды. Сонымен генетикалық код дегенiмiз – хабарды төрт әрiптi нуклеотидтi тiлден жиырма әрiптi аминоқышқылды тiлге аудару кiлтiн айтамыз. Генетикалық кодтың бiрнеше ерекшелiктерi бар:
* Кодтың триплеттiгi.
* Кодтың бiрмағыналылығы, арнайылығы.
* Кодтың шектен тыс көптiгi.
* Кодтың коллианеарлығы, м-РНҚа кодондарының реттiлiгi полипептид тiзбегiндегi аминоқышқылдардың реттiлiгiн анықтайды.
* Кодтың тұтастығы.
* Кодтың жабылмауы.
* Кодтың универсалдылығы (код бәрi үшiн универсалды).<ref>Сейітов З.С. Биологиялық химия. – Алматы:«Қайнар», 1992.</ref><ref>Қайырханов Қ.К. Жануарлар биохимиясы. –Алматы:«Ана тілі», 1993.</ref><ref>Сейтембетова А.Ж., Лиходий С.С. Биологиялық химия. –Алматы:«Білім», 1994.</ref>
== Дереккөздер ==
| |||