Эндокриңді бездер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Мен ішкі секреция бездерінің 2 түрін жаздым Әрі қарай жалғастырсаңыз болады.
ш Сөздерге сілтеме көрсеттім.
1-жол:
'''Эндокринді бездер''' немесе '''Ішкі секреция бездері'''(glandula endocrinae, лат. glandula без, грек, endon — ішкі, krino — бөлу) — [[инкрет]]терін (гормондар) [[организм]]нің сұйық ішкі ортасына (қан, лимфа, ұлпа сұйығы) бөлетін бездер. Бұл [[без]]дер тек секрет бөлетін соңғы бөлімдерден тұрады, шығару өзектері болмайды және қан тамырларына өте бай келеді. Эндокринді бездер (ішкі секреция бездері): орталық және шеткі эндокринді бездер болып екіге бөлінеді. Орталық [[эндокрин]]ді бездерге: гипоталамус, гипофиз және элифиз, ал шеткі эндокринді бездерге: қалқанша, қалқанша маңы, бүйрекүсті бездері жатады. Бұлардан басқа организмде қосарлана қызмет атқаратын аралас бездер де болады. Оларға: жынысбездері, ұйқы безі, плацента және тимус (айырша без) жатады. Эндокринді бездер гормондары [[организм]]нің сұйық ішкі ортасы арқылы дене мүшелерінің дамуы мен қызметін, олардағы зат алмасу деңгейін гуморальды реттеуге қатысады.<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref> Ағзада гормондар мөлшерінен көп бөлінсе ''гиперфунция'', мөлшерінен аз бөлінсе ''гипофункция'' деп атайды. Гормондардың мөлшерден тыс көп бөлінуі де, аз бөлінуі де қауіпті. Кез келген бездің ''гипер'' және ''гипофункциясы'' қауіпті ауру тудыруы мүмкін.
 
'''Гипофиз —''' негізгі ішкі [[секреция]] безі. Ол аралық мидың астыңғы жағына жіңішке өсінді арқылы бекінеді. Пішіні үрмебұршақ тәрізді, ересек адамдарда салмағы 0,5-0,65г-ға жетеді. Бұл без 25 түрлі гормон бөледі. Оның гормондары ұйқы безінен басқа бүкіл ішкі секреция бездерінің қызметін басқарады. Гипофиздің ''соматотропин'' (өсу) гормоны барлық ұлпа мен ағзаға әсер етеді. ''Өсу [[Гормондар|гормоны]]'' қаңқа мен бұлшық еттің өсуіне әсер ете отырып, ағзаны дамытады. Егер өсу гормоны жеткіліксіз мөлшерде түзілетін болса, адамның бойы өспей, ''ергежейлілік'' пайда болады. Ал артық түзілген жағдайда (гиперфункция) ''алыптық ауруына'' шалдығады. Адамының сүйектері 25 жасқа дейін ұзарып өседі. ''[[Акромегалия]] –'' ересек адамдарда өсу гормонының көп бөлуінен пайда болатын ауру. Бұл жағдайда адамның саусақтары, аяқ және бет сүйектері ұзарып өседі.
 
'''Қалқанша без''' ''тироксин'' гормонын бөледі. Тироксин гормоны қалыпты түзілуі үшін ағзада йод жеткілікті болуы керек. Егер де ересек адам тамақпен және сумен жеткілікті мөлшерде [[йод]] алып отырмаса, ''эндемиялық зоб'' ауруына шалдығады. Бұл – қалқанша безінің ісінуі. Жас балаларда йодтың жетіспеуінен ''[[кретинизм]]'' ауруы пайда болады.<ref>Биология. Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық/-Алматы: Атамұра, 2018. ISBN 978-601-331-115-9</ref>
 
== Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондар және олардың адам ағзасына әсері ==
9-жол:
{| class="wikitable"
|-
| [[Гормондар ]]|| Бөлетін бездер|| Ағзаға әсері
|-
| Тироксин || Қалқанша безі || Негізінен зат алмасу қарқындылығын арттырады
|-
| Паратгормон || Қалқаншамаңы безі || [[Кальций]] және [[фосфор]] алмасуын реттейді
|-
| [[Инсулин ]]|| Ұйқыбездің аралды бөлігі|| Бұлшықет және басқа жасушалардың [[Глюкоза|глюкозаны]] пайдалануын арттырады, қанның құрамындағы қанттың мөлшерін азайтады, гликогеннің қорын арттырады, глюкозаның алмасуына әсер етеді
|-
| [[Глюкагон]]|| -"- || Бауырдағы гликогеннің қанда глюкозаға айналуына әсер етеді
|-
| [[Адреналин ]]|| Бүйрекүсті бездің без заты || Симпатикалық жүйкелердің әсерін арттырады, [[бауыр]] мен бұлшықеттердегі гликогеннің ыдырауына әсер етеді
|-
| Норадреналин || -"- ||[[Қан тамырлары|Қантамырларын]] тарылтады
|-
| Өсу гормоны [соматропты гормон) || Гипофиздің алдыңғы бөлігі || Сүйектің және ағзаның қалыпты өсуін реттейді, нәруыздың, көмірсудың және майдың алмасуына әсер етеді