Жылу реттеу (Биология): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
 
1-жол:
''Жылу реттеу дегеніміз –'' дене температурасының тұрақты сақталуы<ref name=":0" />. Ағза ішкі ортаның тұрақтылығын ғана емес, [[температура]]сын (жылуын) да сақтайды. Бұл [[фермент]]тердің көпшілігі тек оңтайлы жылуда ғана тиімді жұмыс істейтіндіктен, биосинтез және ыдыраудың, яғни [[метаболизм]]нің (зат алмасудың) қалыпты өтуі үшін қажет. Сондықтан ағзалардың әрқайсысы [[эволюция]] барысында өз денесінің температурасын реттеуге бейімделді.
 
Ағзалар [[метаболизм]] үдерісінде жылу өндіреді. [[Жылықанды жануарлар]]да (сүтқоректілер және құстар) ағзада [[метаболизм]] жоғары жылдамдықта жүреді. Сондықтан дене температурасының жоғары болуына мүмкіндік туады. Зат және энергия алмасу жылдамдығы жасушаның тынысалуында пайдаланылатын оттегі [[концентрация]]сының артуымен қамтамасыз етіледі. [[Құстар]]да және [[сүтқоректілер]]де жасушаларды оттегімен тез қамтамасыз ететін бейімділіктер пайда болды. Олар: өкпенің тынысалу бетінің ұлғаюы, [[эритроциттер]] мөлшерінің көп болуы, ұсақ [[қылтамыр]]ларға қанның түсуін камтамасыз ететін жоғары кан қысымы.
15-жол:
Денесінде жоғары температура [[зат алмасу|заттар алмасу]] нәтижесінде іштегі жылудың сақталуы арқылы түзілетін жануарлар эндотермді ({{lang-el|endon}} - ішкі жағында, ішінде) ағзалар болып саналады. Сүтқоректілер және құстар, денесінің сыртқы беті арқылы жылуды көп жоғалтады. Өйткені олардың температурасы қоршаған орта температурасынан жоғары болады. Әсіресе ұсақ [[эндотерм]]ді [[жануарлар]]дың жылу беруі қарқынды өтеді. Шала-жансарлық кезенде дене температурасының төмендеуінен жылу бөлу кемиді. Мәселен, кіп-кішкене құс колибриге қажетті мөлшерде жылу өндіру үшін күнделікті көп мөлшерде азықтанады. Оны қорытуына тура келеді. Сонымен бірге [[Қоректену аймағы|қоректену]] аралығындағы үзіліс бірнеше сағаттан аспауы қажет. Олай болмаған жағдайда ол аштықтан өліп қалады. Мәселен, көптеген құрлық [[омыртқасыздар]]ы, [[қосмекенділер]], [[Жорғалаушылардың дене құрылысы және тіршілік әрекеті|жорғалаушылар]] және кейбір ұсақ сүтқоректілер жылу беру шамасын азайту үшін дене температурасын шала-жансар күйдегі кезеңде ([[анабиоз]]) өткізіп, төмендете алады. Олардың дене температурасы қоршаған орта температурасына сәйкес келеді.
 
[[Қысқы ұйқы]]ға тән ерекшелік - [[дене температурасы]]ның қоршаған орта температурасының деңгейіне, кейде тіпті судың қату нүктесіне дейін төмендету. Ұйқыға жатқан кезде дене температурасының шұғыл төмендеуі алмасу үдерісінің төмендеуіне байланысты. Ұйықтағанда [[Қан|қан құрамындағы]] оттегі аздап төмендегенімен, ұйықтап жаткан кезде өте аз тұтынылады. Сондықтан ағза [[жасуша]]ларында тотығу үдерісі өте баяу жүреді. Қысқы ұйқы кезіндегі негізгі энергия көзі - липидті алмасу.<ref name=":0">Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген / М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жыл. ISBN 9965-34-927-4</ref>
 
==Дереккөздер==