Уикипедия

Материя (философия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Материя сөзінің қысқартылғанын толық ашып жаздым
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Материя''' (лат. ''materіa'' — зат) — [[әлем]]дегі алуан түрлі нысандар мен олардың жүйелерін, дүниедегі сан алуан құбылыстар мен оқиғалардың, қандай да болсын қатынастар мен байланыстардың, қасиеттер мен [[форма]]лардың негізін, ішкі мәнін, себебін білдіретін '''философиялық ұғым'''. Айналадағы бүкіл дүние — мәңгі қозғалыстағы материяның алуан түрге түсіп, құбылып өзгеруінің, шексіз байланыстары мен қатынастарының көрінісі.
<br>
[[Ежелгі қытай философиясы|Ежелгі қытай]], [[үнді философиясы|үнді]], [[грек философиясы|грек]]нда философияларында материя дүниедегі барлық заттардың негізі, дүниенің алғашқы тегі деп түсіндірілді.
<br>
[[Антикалық философия|Антик.Антикалық философтар]] М-ныматерияны жеке заттарға: [[Фалес]] — суға, [[Анаксимен]] — ауаға балады. [[Гераклит]] дүниенің алғашқы тегі және оны үздіксіз өзгеріске түсіріп, ұдайы жаңартып тұратын күш лаулаған от, алғашқы [[зат]] пен [[қозғаушы күш]]тің тегі бір деп, диалект.диалектикалық [[натурфилософия]]ның негізін қалады.
<br>
материяМатерия мен қозғалыстың бірлігі жөніндегі мәселені [[Демокрит]] өзінің [[атомистік жүйе]]сі арқылы шешеді. Ол біртекті элементтер атомдарының әр түрлі қосылысынан дүниедегі алуан түрлі заттар пайда болады деп түсіндіреді.
<br>
[[Аристотель]] материяны алуан түрлі заттық дүниенің болу мүмкіндігі ғана деп қарайды. Аристотельдің материяны бастапқы ырықсыз зат, ал [[рух]]ты белсенді жасампаз құдіретті күш деп [[дуализм|дуалистік]] тұрғыда анықтауы кейінгі [[философия тарихы]]нда маңызды орын алды.
<br>
Жаңа заман философтарынан [[Декарт]] [[субстанция жөніндегі теория]]сында материяны оның көлемімен барабар деп қарады. [[Бруно]] мен [[Спиноза]] [[субстанция]] ретінде бүкіл дүние, әлем табиғатпен барабар деп санады. Спиноза жеке заттар сыртқы себептің нәтижесінде ғана қозғалысқа түседі, ал [[табиғат]] болса өздігінен қозғалып өзгереді дейді. [[Дидро]] мен [[Гольбах]] “материя — табиғат”, “материя мех. қасиеттердің жиынтығы” деген тұжырымдамаларды ұштастыруға тырысты және материя ұғымының сыңаржақтылығын аңғарып, ''материя дегеніміз — біздің түйсіктерімізде бейнеленетін және осы түйсіктерді тудырушы себеп деп, оған танымдық тұрғыдан анықтама берді.'' материяМатерия анықтамасын оған қарама-қарсы тұрған материалды дүниемен емес, идеалды дүниемен қатысы арқылы да ашуға болады. материяданМатериядан өзге мұндай бейматериалдылыққа тек сана ғана жатады. <br>
Зат өзінің санада бейнеленуіне байланысты, '''біріншіден,''' ойдың нысаны болса, '''екіншіден,''' сол зат жөніндегі ойдың нәтижесі, ұғым. Сөйтіп, ол қосмәнділікке ие болады. Бұл екі ұғым — материя мен [[сана диалектика]]ның бір-біріне қарама-қарсы жалпы категориялары. материяМатерия ұғымында объективті дүниені тану кезінде айқындалған оның ең жалпы қасиеттерін сипаттайтын белгілері анықталады. <br>
'''Осы заманғы ғыл. түсінік бойынша материяның маңызды қасиеттері:'''
* сақталу мен өзгеру (қозғалыс),
16-жол:
* кеңістік пен уақыт.
Бұл қасиеттер объективті дүниеде бірімен-бірі ажырамас диалект. бірлікте болады. Материалдық дүниедегі объектілердің ішкі құрылымы тәртіпке келіп реттелген элементтерден түзілген жүйелер болып келді. Материяның біртұтастығы оның әмбебап қасиеттерінен айқын көрінеді.
Ол қасиеттерге жататындар: ''Материяның жаңадан пайда болмайтындығы мен жойылмайтындығы, [[уақыт]] өлшемінде мәңгі өмір сүретіндігі, [[кеңістік]]тегі шексіздігі, құрылымының алуан түрлілігі.'' ''А.Қалибасұлы''
 
<ref name="test">Қазақ Энциклопедиясы</ref>
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Материя_(философия)» бетінен алынған